Perspektywy rozwoju KSRG

Mocnym akcentem obchodów 20-lecia KSRG była zorganizowana w Centralnej Szkole PSP w Częstochowie konferencja pt. „20-lecie powstania KSRG - stan aktualny i perspektywy rozwoju”.

W ramach konferencji odbyły się warsztaty tematyczne, podzielone na trzy panele: operacyjny, logistyczny i szkoleniowy. Był czas na podsumowania i wypracowanie wniosków.

Ewolucja systemu

Krajowy system ratowniczo-gaśniczy powstał 1 stycznia 1995 r., jednak prace nad jego utworzeniem trwały dużo wcześniej. Podstawowy filar tego systemu stanowiły jednostki organizacyjne PSP, których w tym roku było 806 (KG PSP, 49 KW PSP, 262 KR PSP, 486 JRG, CNBOP i siedem szkół PSP), oraz 1664 jednostek OSP, włączonych do niego na mocy porozumień. Liczba jednostek OSP włączanych do KSRG w poszczególnych latach była znacznie zróżnicowana, co przedstawia rys. 1. Bardzo zróżnicowany był także standard wyposażenia jednostek włączanych do KSRG, zwłaszcza w początkowym okresie jego funkcjonowania. 

Na przestrzeni 20 lat funkcjonowania KSRG zmieniał się rodzaj działań realizowanych przez system. Na początku jednostki systemu prowadziły w większości działania związane z gaszeniem pożarów - stanowiły one ponad 50% ogólnej liczby zdarzeń. W miarę upływu lat liczba ta malała - w 2014 r. wynosiła już tylko 34,6% wszystkich zdarzeń. Na wzrost ogólnej liczby zdarzeń największy wpływ miały miejscowe zagrożenia. Liczba pożarów oscylowała między 100 000 do 200 000. 

W ostatniej dekadzie strażacy PSP prowadzili samodzielnie działania gaśnicze podczas 48,2-60,2% pożarów. Strażacy OSP - podczas 15-25,2% (rys. 5), przy czym zauważalny jest znaczny wzrost tej liczby w porównaniu do 2005 r. Przyczynia się do tego ogólny wzrost liczby zdarzeń oraz m.in. wprowadzone przez PSP regulacje dotyczące dysponowania sił i środków OSP w KSRG.

W ciągu 20 lat funkcjonowania KSRG zaszły w nim znaczące zmiany zarówno ilościowe, jak i jakościowe.

Ratownicy

W 1997 r. liczba strażaków PSP wynosiła 28 427, zaś strażaków OSP w KSRG 51 400. Po 18 latach liczby te wynoszą odpowiednio 29 897 i 180 298. Na początku funkcjonowania KSRG było w nim 79 827 strażaków, obecnie jest ich 210 195.

Pojazdy pożarnicze

Ogólna liczba pojazdów w PSP zmniejszyła się, ale nastąpiła zasadnicza zmiana jakościowa. Zwiększyła się liczba samochodów z drabiną mechaniczną i podnośnikiem hydraulicznym (samochody specjalne). W 1995 r. było ich 219, obecnie jest 360.

* łącznie średnie i ciężkie

Infrastruktura budowlana

W 1995 r. w zasobach Państwowej Straży Pożarnej znajdowały się 1862 budynki o łącznej kubaturze 4,9 mln m3. Obecnie to 1558 obiektów o łącznej kubaturze 5,34 mln m3. W 1995 r. 13% obiektów miało zły stan techniczny, 30% - stan dostateczny, a 57% - dobry i bardzo dobry. Obecnie proporcje przedstawiają się następująco: 2,89% - stan zły, 26,44% - dostateczny, 70,67% - dobry i bardzo dobry.

Na początku funkcjonowania KSRG dominowały obiekty wybudowane w latach 70. i 80. ubiegłego wieku, zgodnie z katalogiem typowych strażnic ośmio-, sześcio- i czterostanowiskowych. Nałożenie na KSRG nowych zadań, związanych z realizacją działań ratownictwa technicznego, chemicznego i ekologicznego, rodziło konieczność rozbudowy strażnic niespełniających postawionych wymagań, zarówno pod kątem magazynowania i przechowywania dużej ilości sprzętu, jak też wymogów szeroko rozumianego bezpieczeństwa.

Samochody pożarnicze

Na początku funkcjonowania KSRG standardem wyposażenia zarówno PSP, jak i OSP były samochody:

• lekkie gaśnicze i specjalne na podwoziu Żuk (GLM 8, GLBA, SOn, SPgaz),
• średnie gaśnicze na podwoziu Star (GBA 2,5/16, GBM2/8),
• ciężkie gaśnicze na podwoziu Jelcz 315 (GCBA 6/32).   

Typowy samochód GBA 2,5/16 wyposażony był w około 60 pozycji sprzętowych, armatura gaśnicza stanowiła 63% wyposażenia. Obecnie samochody ratowniczo-gaśnicze średnie mają około 90 pozycji sprzętowych, w tym maszt oświetleniowy, a armatura gaśnicza stanowi około 33% wyposażenia. 

W ciągu 20 lat funkcjonowania KSRG wprowadzono do eksploatacji następujące samochody:

• lekkie ratowniczo-gaśnicze z funkcją ratownictwa technicznego,
• ratowniczo-gaśnicze średnie i ciężkie nowej generacji przystosowane do realizacji dodatkowych zadań, w tym ratownictwa specjalistycznego na poziomie podstawowym,
• średnie i ciężkie ratownictwa technicznego wyposażone w ratownicze narzędzia hydrauliczne nowej generacji,
• samojezdne dźwigi ratownicze o udźwigu 50 t,
• z drabiną mechaniczną lub podnośnikiem hydraulicznym o wysokości ratowniczej: 22-29 m, 30-39 m, powyżej 40 m,
• ratownictwa chemicznego (lekkie, średnie i ciężkie),
• rozpoznania chemicznego z modułem rozpoznania biologicznego i radiacyjnego,
• ratownictwa wodnego, wysokościowego, poszukiwawczo-ratownicze,
• kwatermistrzowskie z możliwością samozaładunku (HDS) o ładowności od 5 do 8 t,
• samochody kontenerowe (nośnik + kontener) - obecnie w posiadaniu PSP jest 89 nośników kontenerowych, 49 przyczep do kontenerów i 269 kontenerów. 

Fot.1.  Samochody ratowniczo-gaśnicze lekkie starej i nowej generacji

Fot. 2.  Samochody gaśnicze średnie starej i nowej generacji

Fot. 3. Samochody ratowniczo-gaśnicze ciężkie starej i nowej generacji

Środki ochrony indywidualnej

Standardowym wyposażeniem ratowników KSRG w 1995 r. były ubrania typu moro, które nie dawały prawie żadnego zabezpieczenia ani przed wysoką temperaturą podczas gaszenia pożarów, ani przed większością zagrożeń podczas likwidacji miejscowych zagrożeń. Obecnie standardem wyposażenia ratowników PSP są ubrania specjalne, chroniące skutecznie zarówno podczas gaszenia pożarów, jak i podczas likwidacji miejscowych zagrożeń. Chronią także przed wnikaniem wilgoci i umożliwiają oddychanie skóry ratownika. Ubrania specjalne znajdują się także w wyposażeniu jednostek OSP, przy czym w 3839 jednostkach OSP z KSRG znajduje się po sześć kompletów ubrań specjalnych i hełmów.

Ratownicy PSP i OSP na początku funkcjonowania KSRG w większości nie dysponowali środkami ochrony indywidualnej w postaci kominiarek niepalnych i rękawic specjalnych, a butami strażackimi były skutery skórzane bądź gumowce. Do ochrony dróg oddechowych stosowano aparaty powietrzne AP3 lub APS w wersji podciśnieniowej z butlami stalowymi, w których magazynowano powietrze pod ciśnieniem 200 bar (w 1995 r. tylko 5% sprzętu ODO będącego w posiadaniu PSP były aparaty nadciśnieniowe ). Sytuacja ta uległa diametralnej zmianie. Dziś kominiarki, rękawice specjalne czy obuwie strażackie chroniące przed czynnikami zewnętrznymi i urazami mechanicznymi to standard. Ochronę dróg oddechowych zapewniają aparaty nadciśnieniowe z butlami stalowymi i kompozytowymi, w których magazynowane jest powietrze pod ciśnieniem 300 bar. Jednostki OSP z KSRG dysponują 18 465 nadciśnieniowymi aparatami oddechowymi, przy czym w 3758 jednostkach są co najmniej cztery takie aparaty.

Co dalej z KSRG?

Na te i inne pytania próbowano odpowiedzieć na odbywających się podczas konferencji warsztatach. Poniżej najistotniejsze wnioski dotyczące perspektywy rozwoju KSRG wypracowane w ramach poszczególnych paneli*.

Działania operacyjne

Zapewnienie właściwej gotowości sił ratowniczych, w tym skrócenie czasu ich dotarcia na miejsce działań, wymaga monitorowania gotowości ratowników OSP z KSRG, ich dostępności oraz możliwości dotarcia w danej chwili do zdarzenia. Można to osiągnąć poprzez wprowadzenie narzędzi do monitorowania dostępności i gotowości ratowników, sprzętu, a także przejezdności dróg. Nałożenie pewnego dodatkowego obowiązku na OSP z KSRG powinno wiązać się z wdrożeniem mechanizmu ulg i preferencji dla samych członków OSP, jak też ich pracodawców.

Prowadzenie działań ratowniczych przez ratowników z OSP wymaga odbycia przez nich stosownego przeszkolenia z zakresu KPP, a z uwagi na istniejące uregulowania prawne odbycie takiego szkolenia przez członka OSP nie jest możliwe. Należy podjąć działania, które zmienią tę sytuację, ponieważ przeszkolenie z kpp jest to jednym z warunków włączenia danej OSP do KSRG.

Wysokiej skuteczności i efektywności działań ratowniczych nie uda się osiągnąć bez ujednolicenia pragmatyki ratowniczej, standardów w zakresie wspomagania decyzji KDR i wdrożenia jednolitych narzędzi teleinformatycznych, zarówno w procesie planowania operacyjnego, jak i realizacji działań. Niezbędne jest również wprowadzenie jednolitych narzędzi analitycznych pozwalających na ocenę jakości działań. Właściwa realizacja procesu planowania operacyjnego wymaga kontynuowania prac związanych z wdrażaniem technologii GIS, która umożliwia wizualizację czynników analizy zagrożeń oraz jest wsparciem mechanizmu budowy sieci podmiotów ratowniczych.

Chcąc wzmocnić relacje pomiędzy podmiotami ratowniczymi wewnątrz KSRG, należy dążyć do przekształcenia formuły porozumień w ustawowy obowiązek bądź zastąpić je umową cywilnoprawną. Pozwoli to na zmianę charakteru współpracy tych podmiotów w obliczu zagrożenia. To w ustawie powinny być wskazane  podmioty ochrony ludności i ustalone relacje pomiędzy nimi. Taki akt prawny musiałby także określać podmiot koordynujący przygotowanie administracji do realizacji zadań w zakresie OL.

Logistyka

Właściwa realizacja zadań ratowniczych, w tym zapewnienie bezpieczeństwa osób ratowanych i ratowników, oznacza potrzebę doposażenia jednostek organizacyjnych PSP, zgodnie z zatwierdzonymi tabelami wyposażenia dla województw. Powinny one podlegać okresowej weryfikacji, stosownie do zmieniającego się charakteru zagrożeń. Jednostki OSP są drugim filarem KSRG, należy więc dążyć do uzupełnienia ich zasobów sprzętowych zgodnie z założonym normatywem, tj. zakupić m.in. 36 samochodów ratowniczo-gaśniczych średnich i ciężkich oraz 635 kompletów hydraulicznych narzędzi ratowniczych. Aby utrzymać ogólny stan posiadania samochodów ratowniczo-gaśniczych w OSP, przy założeniu, że ich wiek nie będzie przekraczał 30 lat, należy wymienić około 1739 samochodów.

Zmiana charakteru i zakresu działań ratowniczych wymaga także zapewnienia ratownikom właściwej ochrony i komfortu pracy. Potrzebne jest wdrożenie nowych wzorów ubrań specjalnych oraz koszarowych dla strażaków PSP i ratowników OSP z KSRG. Trzeba także kontynuować budowę, rozbudowę i przebudowę obiektów PSP i OSP. Warto przy tym opracować wskazania do projektowania obiektów strażnic PSP i OSP. Pomoże to w racjonalizowaniu wydatków na infrastrukturę budowlaną. Na obniżenie kosztów eksploatacji obiektów wpłynie kontynuacja termoizolacji budynków, a także wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (fotowoltaika, solary itp.). Powyższe działania powinny być realizowane z wykorzystaniem środków NFOŚiGW i RPO.

Nie można zapomnieć o minimalizowaniu kosztów funkcjonowania KSRG, w szczególności kosztów stałych związanych z serwisowaniem sprzętu. Warto rozważyć  zorganizowanie systemu serwisu wybranych grup sprzętowych (sprzęt ochrony dróg oddechowych, ubrania gazoszczelne itp.) eksploatowanych w jednostkach organizacyjnych PSP oraz opracowanie i wdrożenie systemu okresowej kontroli środków ochrony indywidualnej.

Różnorodność wyposażenia sprzętowego zarówno w PSP, jak i OSP, potrzeba zapewnienia właściwych cech funkcjonalno-użytkowych wyposażenia, kompatybilności sprzętu, obniżenia kosztów serwisu i utrzymania sprzętu oraz jego zakupu potwierdzają potrzebę kontynuacji prac nad standaryzacją wyposażenia PSP i OSP.

Rozpatrując finansowanie KSRG, zasadne wydaje się uruchomienie wieloletniego programu w zakresie infrastruktury budowlanej i zakupu pojazdów pożarniczych czy podejmowanie działań, które zapewnią stały wzrost środków budżetowych na wydatki rzeczowe i inwestycje oraz poszukiwanie nowych źródeł finansowania kosztów utrzymania jednostek.

Szkolenia

Zmiana charakteru zagrożeń i związane z tym przeobrażenia w taktyce ratowniczej powodują potrzebę wdrożenia znowelizowanego systemu szkolenia OSP. Powyższe wynika także z konieczności dostosowania systemu szkolenia do zmian w systemie kształcenia w zawodzie strażak, zasadach organizacji ratownictwa specjalistycznego, zmian wynikających z wprowadzonych uregulowań prawnych, w tym uregulowań wewnętrznych. Właściwa realizacja procesu szkolenia i doskonalenia zawodowego wymaga wdrożenia zintegrowanego systemu szkolenia podmiotów KSRG wraz z odpowiednią bazą materiałów dydaktycznych. Zachodzi też potrzeba utworzenia listy ekspertów wspierających działalność edukacyjną w specjalistycznych dziedzinach ratownictwa.

Nie można też zapomnieć o podjęciu działań z zakresu prewencji społecznej, rozumianej jako zwiększanie świadomości społecznej w obszarze określonych zagrożeń, propagowanie podstawowych zasad zachowania w razie wystąpienia niebezpieczeństwa, a także edukacja w zakresie zapobiegania powstawaniu zagrożenia. Zapobieganie powstaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia jest bowiem jednym z trzech podstawowych zadań ochrony przeciwpożarowej.

St. bryg. Tadeusz Jopek jest doradcą komendanta głównego PSP

* wnioski wypracowane podczas paneli prowadzonych przez moderatorów

panel operacyjny: st. bryg. Waldemar Maliński - dyrektor Biura ds. Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej KG PSP, st. bryg. dr inż. Paweł Janik - dyrektor Biura Rozpoznawania Zagrożeń KG PSP, st. bryg. Tadeusz Jopek - doradca KG PSP

panel logistyczny: bryg. dr inż. Jacek Zboina - zastępca dyrektora CNBOP-PIB w Józefowie

panel szkoleniowy: st. bryg. dr inż. Bogusław Kogut - komendant SA PSP w Krakowie, Łukasz Smółka - zastępca dyrektora ZW ZOSP RP w Krakowie

Listopad 2015