Logistyka podczas akcji

Skuteczne prowadzenie długotrwałych działań ratowniczo-gaśniczych wymaga właściwego zabezpieczenia logistycznego jednostek PSP. Składa się na nie dostawa środków zaopatrzenia i usług logistycznych.

Zastępy Państwowej Straży Pożarnej prowadzą akcje ratownicze, które z uwagi na czas ich trwania dzielą się na krótkotrwałe i długotrwałe. Cezurę stanowi w tym przypadku 6 godz. Stan prawny w kwestii zabezpieczenia długotrwałych akcji ratowniczych reguluje rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 11 grudnia 1997 r. w sprawie długotrwałych akcji ratowniczych, szczegółowych norm, zasad i warunków otrzymywania wyżywienia w czasie tych akcji oraz ćwiczeń lub szkolenia przez strażaków Państwowej Straży Pożarnej lub inne osoby biorące w nich udział, a także przypadków, w których wypłaca się równoważnik pieniężny w zamian za przysługujące wyżywienie, sposobu ustalania jego wysokości oraz szczegółowych zasad wypłacania (DzU z dnia 29 grudnia 1997 r.). Przepisy szczegółowo określają, jakie działania wpisują się w definicję długotrwałej akcji ratowniczej, opisują zasady udziału jednostek PSP ratowniczych tego rodzaju działaniach oraz rodzaj zadań, które zastępy PSP mogą realizować.

Ten akt prawny stanowi podstawę do określania uprawnień i obowiązków jednostek PSP w sytuacjach kryzysowych, jednak nie podejmuje kwestii wykorzystania zasobów terenowych do ich zabezpieczenia logistycznego w długotrwałych akcjach ratowniczych.

Zabezpieczenie logistyczne jednostek PSP - czym jest?

Tym mianem określa się zaspokajanie potrzeb stałych i zmiennych jednostek PSP w trakcie zwalczania przez nie wszelkiego rodzaju zagrożeń. Podczas dużych akcji ratowniczych organizowane w ramach zabezpieczenia logistycznego dostawy zaopatrzenia i świadczone usługi powinny uwzględniać specyfikę prowadzonych działań.

Zasoby terenowe to określone zdolności wykonawcze tkwiące w potencjale ludzkim, zasobach zaopatrzeniowych oraz usługowych (logistycznych i medycznych), które można wykorzystać m.in. do zabezpieczenia logistycznego akcji ratowniczych, w tym różnego rodzaju akcji prowadzonych przez jednostki PSP. Zasoby te postrzegane są jako ważne źródła środków zaopatrzenia oraz usług logistycznych i usług (pomocy) medycznych, które wspierają etatowy potencjał logistyczny i medyczny PSP. Składa się na nie potencjał ludzki, zaopatrzeniowy (środki zaopatrzenia) oraz usługowy (w zakresie usług logistycznych i usług medycznych), które można pozyskiwać (na podstawie wcześniej zawartych umów i porozumień) w rejonach (na obszarach lub w ich pobliżu) prowadzenia akcji ratowniczych. Zasoby terenowe mogą być wykorzystywane do zaspokojenia zarówno stałych, jak i zmiennych potrzeb logistycznych i medycznych.

Zabezpieczenie logistyczne jednostek PSP w długotrwałych akcjach ratowniczych obejmuje dostawy środków zaopatrzenia oraz usługi logistyczne i usługi (pomoc) medyczne. Wśród podstawowych środków zaopatrzenia, niezależnych od rodzaju prowadzonych akcji i stosowanych technik ratowniczych, wyróżnić możemy:

• wodę pitną,
• wodę do celów gospodarczych i gaśniczych,
• artykuły żywnościowe
• specjalistyczne środki zaopatrzenia
• materiały medyczne (zestawy ratownicze)
• części zamienne,
• paliwa, smary i oleje.

W zakresie świadczonych na rzecz jednostek PSP usług logistycznych możemy można wymienić:

• usługi transportowe (dowóz, ewakuacja),
• usługi remontowe pojazdów i sprzętu technicznego,
• usługi gospodarczo-bytowe (gastronomiczne, kwaterunkowe, kąpielowe i handlowe).

Ostatnią grupą świadczonych usług są usługi medyczne, które obejmują:

• pomoc przedlekarską (pierwszą pomoc, kwalifikowaną pierwszą pomoc, medyczne czynności ratunkowe) ,
• pierwszą pomoc lekarską (realizowaną przez lekarzy podstawowej opieki medycznej, powinna zostać udzielona przed upływem godziny od chwili wypadku/urazu).

Problemy logistyczne - przykłady

Na podstawie empirycznych badań największych długotrwałych akcji ratowniczych w Polsce (przeprowadzonych przez jednego z autorów artykułu na podstawie ankiet i wywiadów z ekspertami) w obszarze zabezpieczenia logistycznego zidentyfikowano niedostatki, które wymagają naprawy.

Pożar w Kuźni Raciborskiej

• brak systemu, który ograniczałby nieprawidłowości w wydawaniu żywności - podstawę stanowiło zaufanie do ludzi;
• brak łączności z dowódcami odcinków bojowych, utrudniający działania logistyczne;
• brak w dyspozycji kwatermistrza akcji ratowniczej odpowiednich pojazdów do dowozu żywności na odcinki bojowe;
• rozczłonkowanie sił ratowniczych z jednego województwa na kilku odcinkach bojowych;
• konieczność wydawania posiłków poza głównym miejscem dystrybucji żywności;
• nieprzygotowanie jednostek PSP niektórych województw do prowadzenia wielodniowej akcji ratowniczej (przybyły bez zaplecza kwatermistrzowskiego, które umożliwiłoby przynajmniej rozdział i spożywanie gorących posiłków);
• brak wyznaczonego miejsca na wypoczynek dla ratowników (każdy ratownik organizował je we własnym zakresie);
• brak odpowiednich pojazdów do transportu medycznego w trudnych warunkach terenowych;
• brak procedur dotyczących organizacji zabezpieczenia logistycznego długotrwałych akcji ratowniczych, a w ich ramach zabezpieczenia logistycznego uczestniczących w działaniach jednostek PSP.

Powódź w 1997 i 2010 r.*

• problemy z zakwaterowaniem ratowników, którzy brali udział w działaniach ratowniczych;
• utrudniony dostęp do profesjonalnych usług medycznych - na miejscu działań możliwe było jedynie udzielenie pierwszej pomocy;
• brak specjalistów w dziedzinie pozyskiwania zasobów terenowych podczas akcji ratowniczych;
• brak odpowiedniego sprzętu do prowadzenia działań ratowniczych, np. ubrań ochronnych niezbędnych podczas akcji powodziowych;
• utrudnienia w łączności przewodowej i bezprzewodowej.

Katastrofa budowlana w Chorzowie w 2006 r.

• brak w wyposażeniu sprzętu specjalistycznego niezbędnego do wykonywania działań ratowniczych (pilarek, tarczy, agregatów);
• brak na miejscu zdarzenia psychologa, który udzieliłby pomocy ratownikom oraz członkom rodzin osób poszkodowanych w czasie katastrofy budowlanej;
• brak podziału kompetencji w pozyskiwaniu zasobów terenowych między organami kierowniczymi PSP i terenowymi organami administracji publicznej;
• brak gratyfikacji dla podmiotów gospodarczych za utrzymywanie gotowości do realizacji dostaw środków zaopatrzenia oraz świadczenie usług logistycznych na rzecz jednostek PSP;
• długi czas uruchamiania dostaw środków zaopatrzenia i świadczenia usług przez podmioty gospodarcze oraz kłopoty z ich egzekwowaniem w weekendy;

Problemy, które wystąpiły w przypadku więcej niż jednej z analizowanych długotrwałych akcji ratowniczych, to:

• brak rozwiązań prawnych i finansowych oraz procedur umożliwiających sprawne pozyskiwanie zasobów dostępnych na miejscu na potrzeby organizacji zabezpieczenia logistycznego jednostek PSP (wszystkie z wymienionych akcji);
• brak wcześniejszych wzorców i doświadczenia dowódców w zakresie prowadzenia tak dużej akcji ratowniczej (pożar w Kuźni Raciborskiej, powodzie);
• problem z naprawą uszkodzonych pojazdów i sprzętu technicznego z uwagi na dużą różnorodność ich marek i typów, która bardzo komplikowała lub wręcz uniemożliwiała terminowe dostawy części zamiennych (powodzie, katastrofa budowlana w Chorzowie).

Główne trudności w prowadzeniu wymienionych akcji ratowniczych spowodowane były brakiem odpowiednich regulacji prawnych i ustaleń normatywnych dotyczących finansowania akcji ratowniczych, podziału kompetencji między organami kierowniczymi PSP i terenowymi organami administracji publicznej, współpracy z podmiotami gospodarczymi, procedur rozliczania się podmiotów ratowniczych z zużytych zasobów logistycznych oraz regulacji płatności za pozyskane z gospodarki narodowej zasoby logistyczne. Istotnym utrudnieniem był także brak procedur ustalania kosztów poniesionych przez podmioty gospodarcze podczas świadczenia tzw. niewymiernych usług logistycznych czy konieczność ścisłego przestrzegania postanowień ustawy o zamówieniach publicznych itp.

Propozycje rozwiązań

Skuteczność prowadzenia akcji ratowniczych w dużej mierze zależy od zabezpieczenia logistycznego działań ratowniczych. W związku z tym w celu wyeliminowania problemów, które występowały do tej pory, należy rozważyć następujące rozwiązania:

• Precyzyjne określenie możliwości i procedur planowania wykorzystania zasobów dostępnych na miejscu w celu zabezpieczenia logistycznego jednostek PSP w długotrwałych akcjach ratowniczych.
• Opracowanie planów wykorzystania zasobów dostępnych na miejscu, np. stacji paliwowych, szkół, restauracji, jako części składowej planów ratowniczych.
• Umowy cywilnoprawne z podmiotami gospodarczymi powinny gwarantować dostępność usług (np. szkoły - miejsca noclegowe) do zabezpieczenia logistycznego jednostek PSP nie później niż w drugim dniu akcji ratowniczej.
• Stałe doskonalenie procedur zawierania przez komendy PSP z podmiotami gospodarczymi umów cywilnoprawnych na wykorzystanie zasobów terenowych, które umożliwią terminowe dostawy środków zaopatrzenia oraz świadczenie usług logistycznych i medycznych o każdej porze dnia i nocy, w weekendy, dni świąteczne itp.
• Wyznaczenie i szkolenie osób, które będą zajmowały się koordynacją zabezpieczenia logistycznego jednostek PSP.
• Bazy sprzętu specjalistycznego należy przystosować do specyfiki występujących oraz możliwych zdarzeń w danym rejonie (np. powodzi).
• Zwiększenie efektywności wykorzystania systemu kontenerowego na potrzeby długotrwałych działań ratowniczych. W obecnie funkcjonujących rozwiązaniach dotyczących planowania i zarządzania operacyjnego rozmieszczeniem kontenerów pożarniczych brakuje jasnych uregulowań prawnych pozwalających na tworzenie spójnego systemu na terenie całego kraju. Widoczne jest to przede wszystkim w kontekście wyposażenia poszczególnych województw w elementy systemu kontenerowego. Warto zastanowić się na stworzeniem normatywu wyposażenia baz kontenerowych na terenie kraju określonego w oparciu o przygotowane akty prawne. Normatyw ten powinien zawierać ramowe wyposażenie poszczególnych województw w elementy systemu kontenerowego uzupełnione o sprzęt wynikający z potrzeb terenowych danego regionu.

Postulowane kierunki zmian

Dalszy rozwój w obszarze zapewnienia sprawnie działającego i funkcjonalnego zabezpieczenia logistycznego podczas długotrwałych akcji ratowniczych zdaniem autorów wymaga podjęcia następujących działań:

• Budowa baz sprzętu specjalistycznego - jedna w każdym województwie. Stworzenie sieci baz w całym kraju umożliwi sprawniejszą organizację zabezpieczenia logistycznego prowadzonych działań.
• Rozwiązanie problemów kadrowych w jednostkach ratowniczo-gaśniczych, przy których działają krajowe bazy sprzętu specjalistycznego. Jednostki te na co dzień prowadzą działania w swoich rejonach. W przypadku użycia sprzętu z bazy zmniejsza się automatycznie liczba ratowników zabezpieczająca teren działania danej jednostki.
• Opracowanie procedur pozyskiwania przez komendy powiatowe PSP środków zaopatrzenia i usług logistycznych z zasobów terenowych na wypadek długotrwałych akcji ratowniczych.
• Wyposażenie osób funkcyjnych do spraw logistycznych w łączność bezprzewodową (np. telefony komórkowe), by umożliwić im sprawne kontaktowanie się z dostawcami usług.
• Stworzenie i wprowadzenie systemu komputerowego, który będzie zawierał wszystkie istotne informacje dotyczące prowadzenia działań ratowniczych na wielką skalę, m.in. miejsce, liczbę osób zaangażowanych w działania, stan paliwa w poszczególnych pojazdach, miejsca zdatne do odpoczynku itp. Taki demonstrator systemu został opracowany w ramach projektu „System kompleksowego zabezpieczenia logistycznego wielopodmiotowych akcji ratowniczych”. Wykorzystuje on stworzone oprogramowanie komputerowe, które wraz z bazą wiedzy, zasadami postępowania oraz przyjętą procedurą dokumentowania realizowanych działań wspomaga zarządzanie wielopodmiotowymi działaniami ratowniczymi w zakresie zabezpieczenia logistycznego.
• Opracowanie przepisów szczegółowych do ustawy o zamówieniach publicznych obowiązujących w sytuacjach kryzysowych (podczas długotrwałych akcji ratowniczych) umożliwiających skracanie terminów pozyskiwania zasobów terenowych. Eksperci jednomyślnie potwierdzili konieczność stworzenia takich regulacji.
• Dokonanie ścisłego podziału kompetencji między komendami PSP (powiatowymi i wojewódzkimi) oraz adekwatnymi terenowymi organami administracji publicznej w zakresie pozyskiwania zasobów terenowych. Brak takiego podziału powodował m.in. to, że podczas długotrwałych akcji ratowniczych nie korzystano ze środków zaopatrzenia zgromadzonych w ramach rezerw strategicznych państwa (brakowało osób, które mogłyby się tym zająć).
• Zapewnienie autonomiczności logistycznej jednostkom PSP kierowanym do prowadzenia długotrwałych akcji ratowniczych. Dotyczy to szczególnie dysponowania zapasami specjalistycznych środków zaopatrzenia i żywności na co najmniej jeden dzień (jedną dobę) akcji ratowniczej. Eksperci jednomyślnie potwierdzają konieczność wprowadzenia takich rozwiązań.

Wskazanie w artykule możliwe kierunki zmian mają na celu zwiększenie wykorzystania przez jednostki PSP potencjału drzemiącego w zasobach terenowych w trakcie długotrwałych akcji ratowniczych. Zapewnienie optymalnego zabezpieczenia logistycznego wymaga ponadto odpowiednich uregulowań prawnych, które pozwolą zakontraktować korzystanie z zasobów terenowych będących podmiotami gospodarczymi, a także ścisłego współdziałania komend PSP z odpowiednimi terenowymi organami administracji rządowej i pozarządowej. Niezbędne są również funkcjonalne procedury pozyskiwania zasobów terenowych podczas akcji ratowniczych oraz precyzyjne zasady finansowania tych działań.

Zabezpieczenie logistyczne w czasie długotrwałych akcji ratowniczo-gaśniczych powinno być nakierowane na dysponowanie odpowiednich sił i środków oraz zapewnienie właściwych warunków gospodarczo-bytowych i sprzętowych. Zagwarantowanie odpowiedniego zabezpieczenia logistycznego umożliwia ratownikom sprawne i szybkie usuwanie skutków zdarzenia podczas długotrwałych działań ratowniczych.

Podczas działań ratowniczych w czasie powodzi w 1997 i 2010 r. trudności te nie występowały z tą samą intensywnością, jednak wykorzystanie zasobów terenowych do zabezpieczenia logistycznego w tychże akcjach nie było podstawowym źródłem zaopatrzenia jednostek PSP. 

dr inż. Michał Chmiel, mgr inż. Tomasz Markowski i mgr inż. Karolina Równicka
są pracownikami Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego - Państwowego Instytutu Badawczego w Józefowie
fot. arch. KW PSP w Łodzi