Pożarnicza saga rodu Gwynne

Rozmiary i wydajność motopomp przewoźnych oraz sposób ich transportowania budzą zawsze duże zainteresowanie zwiedzających. W zbiorach Centralnego Muzeum Pożarnictwa znajduje się kilka takich eksponatów. Większość pochodzi z Wielkiej Brytanii. W ekspozycji tej wyróżnia się motopompa Standard Gwynne. Jej historia związana była przez dziesięciolecia z nazwiskiem rodowym założyciela fabryki.

Protoplastą rodu związanego zawodowo z produkcją pomp był John Gwynne. Urodził się w 1804 r. w Londonderry w Irlandii Północnej, zmarł w 1855 r. Początkowo trudnił się handlem i naprawą maszyn rolniczych. W 1824 r. poślubił Agnes Anderson. Owocem ich małżeństwa byli trzej synowie: James, John Jr. i Henry.

Patent na pompę odśrodkową

John Gwynne (senior) w 1846 r. kupił w Stanach Zjednoczonych patent na budowę pompy odśrodkowej i jako pierwszy przywiózł ją na stary kontynent. Trzy lata później założył firmę Gwynne and Co. Początkowo w firmie pracowali jego trzej synowie. W 1867 r. bracia John i Henry odłączyli się od macierzystego zakładu i założyli własną kuźnię i odlewnię pod nazwą J. and H. Gwynne w londyńskiej dzielnicy Hammersmith. Produkowali pompy i inne wyroby z żelaza. W 1871 r. pracowało w niej około 160 osób. Od 1882 r. produkowali na dużą skalę urządzenia hydrauliczne, silniki do statków i bojlery. Firmę Gwynne and Co., założoną przez ojca, prowadził po jego śmierci James, najstarszy z braci.

Gwynne i pierwszy samochód pożarniczy

W 1903 r. doszło do połączenia rodzinnych interesów w jeden zakład, pod nazwą Gwynnes Ltd. Powodem fuzji była coraz większa konkurencja na rynku producentów pomp przemysłowych. Od 1914 r. w Gwynnes Ltd produkowano silniki parowe i turbiny. W tym samym roku firma otrzymała zamówienie rządowe na budowę silników do samolotów, biorących udział w działaniach wojennych. Fabryka uzyskała również licencję od admiralicji brytyjskiej na produkcję pomp dla floty wojennej. Z chwilą zakończenia I wojny światowej i pogorszenia się koniunktury ponownie dała o sobie znać zła sytuacja finansowa firmy.

Dyrektorem naczelnym Gwynne Ltd był wówczas Neville Gwynne - syn Jamesa Gwynne’a. Zdecydował on o fuzji z firmą Adam, Grimaldi and Co. (fabryka samochodów). Dwa przedsiębiorstwa utworzyły firmę Gwynne Engineering Company. Jej dyrektorem pozostał Neville Gwynne. Mimo licznych przekształceń własnościowych na przestrzeni kilkudziesięciu lat w nazwie zakładu udało się zachować nazwisko rodowe Gwynne. W 1920 r. z taśmy produkcyjnej fabryki zjechały samochody marki Albert. W 1925 r. wyprodukowano średni samochód pożarniczy wyposażony w autopompę Gwynne.

Gwynne Pumps

Kluczowym wątkiem dla dalszej historii było połączenie się w 1927 r. firmy Gwynnes Engineering Co. z firmą William Foster and Co. z Lincoln we środkowowschodniej Anglii. William Foster był potentatem w produkcji maszyn rolniczych i lokomobilów (przewoźnych zespołów napędowych składających się z maszyny parowej i urządzenia transmisyjnego). Nowy podmiot przyjął nazwę Gwynnes Pumps. Maszyny rolnicze produkowano jak dawniej w Lincoln, natomiast pompy w zakładzie macierzystym w Londynie.

Na początku lat 30. XX w. konstruowano przewoźne dwukołowe motopompy pożarnicze. Ich wydajność wynosiła od 600 do 700 l/ min. Od 1937 r. Gwynne Pumps produkowała także armaturę pożarniczą. Napięta sytuacja polityczna z końca lat 30. XX w. oraz zagrożenie działaniami wojennymi skłoniły rząd brytyjski do zwiększenia produkcji motopomp pożarniczych o dużej wydajności, przeznaczonych do gaszenia pożarów powstałych na skutek bombardowań. Był to świetny okres dla producentów motopomp w Anglii. W latach 1939-1945 Gwynne Pumps wyprodukowała około 5 tys. motopomp przewoźnych. Montowano w nich silniki samochodowe znanej londyńskiej firmy Standard Motor Company. Sprzęt ten trafiał do straży pożarnych w dużych miastach Wielkiej Brytanii i wojska.

Eksponat w CMP

Po zakończeniu II wojny światowej odnotowano w Anglii nadwyżki motopomp, więc w ramach pomocy UNRRA trafiały one do krajów bloku socjalistycznego. W latach 1945-1946 Polska wzbogaciła się o 1346 motopomp, 304 z nich to motopompy Standard-Gwynne. Jedna trafiła do Ochotniczej Straży Pożarnej w Libiążu k. Chrzanowa. Motopompę wyprodukowano około 1940 r.

Jej korpus osadzony został na dwukołowym podwoziu wyposażonym w hak holowniczy. Na obszernej przyczepie zamontowano po bokach dwie skrytki na osprzęt oraz węże ssawne. Po przybyciu na miejsce zdarzenia strażacy mieli możliwość zdjęcia motopompy z przyczepy i przeniesienia jej na miejsce akcji. Transport ręczny ułatwiały dwa koła, tworzące mechanizm przypominający taczkę.

Pod względem konstrukcji była to pompa wirowa, odśrodkowa, o wydajności 870 l/min. Motopompę napędzał czterocylindrowy silnik firmy Standard Motor Company o mocy 27 KM. Sprzęt wyeksponowany został w CMP w dziale motopomp przewoźnych.

Dariusz Falecki
autor jest naczelnikiem Wydziału Naukowo-Oświatowego w Centralnym Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach

fot. Dariusz Falecki

Literatura

[1] R. C. Mardon, An illustrated history of fire engines, Hersham, Surrey 2001.
[2] M. Pisarek, Autopompy i motopompy pożarnicze w zbiorach Centralnego Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach, [w:] Muzealny Rocznik Pożarniczy, tom 6, Warszawa ­ Łódź 1995.

Fot. 1. Motopompa Standard Gwynne umieszczona na przyczepie samochodowe

Fot. 2. Pulpit sterowniczy motopompy przewoźnej Standard-Gwynne

Fot. 3. Widok przyczepy i motopompy od strony haka holowniczego