Agresja i przemoc wobec strażaków – warsztaty

Gdy w styczniu tego roku podczas interwencji zespołu ratownictwa medycznego w Siedlcach śmierć poniósł ratownik medyczny, w sferze publicznej na nowo rozgorzała dyskusja na temat bezpieczeństwa załóg Państwowego Ratownictwa Medycznego.

Temat ataków na ratowników staje się niestety przykrym elementem codzienności osób niosących pomoc. Oprócz znieważeń dochodzi do naruszeń nietykalności cielesnej, takich jak szarpanie za odzież czy popychanie. Szczególnie niebezpieczne są jednak ataki bezpośrednie, ukierunkowane na fizyczne obrażenia: stłuczenia, otarcia, rany cięte i kłute. Przypadek z Siedlec pokazał, że napaść może przybrać właśnie formę bezpośredniego zagrożenia życia. Napastnik użył wówczas niebezpiecznego narzędzia – noża, którym zadał śmiertelny cios.

Czy problem odnosi się również do działań strażaków?

W związku z rosnącą liczbą interwencji PSP w zakresie izolowanych zdarzeń ratownictwa medycznego (IZRM) oraz współpracy z PRM należy zadać pytanie: czy funkcjonariusze PSP także są narażeni na podobne zagrożenia? Niestety, praktyka pokazuje, że tak. Chociaż ataki na strażaków nadal pozostają zjawiskiem incydentalnym, ich charakter i brutalność zwiększają się, a skala problemu budzi uzasadnione obawy.

Jednym z najlepiej udokumentowanych przypadków wystąpienia agresji wobec strażaków była akcja w miejscowości Koszary (pow. limanowski) z 28 marca 2024 r. Agresywny tłum zaatakował ich, bijąc i kopiąc. Inny incydent miał miejsce 1 stycznia tego roku w Szczecinie: w stronę jadącego do akcji zastępu PSP rzucono butelkę, która wybiła szybę w drzwiach od strony pasażera (dowódcy). Sytuacja w krajach takich jak Francja, Belgia, Szwecja, Norwegia czy Niemcy jest jeszcze poważniejsza – tam ataki na ratowników są regularne i często brutalne.

Czy strażacy wiedzą, jak odpowiednio reagować w sytuacji zagrożenia? To pytanie było punktem wyjścia do przygotowania warsztatów metodycznych pod nazwą: „Przeciwdziałanie agresji i przemocy wobec strażaków w trakcie działań ratowniczych”, zorganizowanych 20 marca przez Szkołę Aspirantów PSP w Krakowie.

Część teoretyczna

Warsztaty podzielono na blok teoretyczny i praktyczny. Celem pierwszego etapu było uświadomienie uczestnikom skali problemu, jego prawnych uwarunkowań oraz metod deeskalacji. W części teoretycznej nadkom. Magdalena Bysiak przeprowadziła wykład dotyczący policyjnego systemu negocjacji kryzysowych. Omówione zostały zachowania osób stwarzających zagrożenie oraz sposoby prowadzenia rozmów i deeskalacji.

Osobiście przedstawiłem zaś analizę przypadków ataków na strażaków oraz aspekty prawne obrony funkcjonariusza publicznego. Wskazałem, że działanie w warunkach zagrożenia wymaga nie tylko znajomości przepisów, ale także świadomego podejmowania decyzji pod presją czasu i emocji.

Omówiono także zastosowanie protokołu M.A.R.C.H., stanowiącego element szkoleń TECC (Tactical Emergency Casualty Care), w kontekście działań w tzw. strefie hot zone. Wskazano, jak strażacy mogą łączyć działania ratownicze z zachowaniem własnego bezpieczeństwa. Blok teoretyczny zamknęła asp. Katarzyna Bartyńska, która przedstawiła psychologiczne aspekty sytuacji przemocowych podczas akcji ratowniczych. Zwróciła uwagę na stres, reakcje emocjonalne i sposoby radzenia sobie z presją.

Część praktyczna – system Krav maga i działania w hot zone

W części praktycznej 80 funkcjonariuszy PSP z czterech województw uczestniczyło w zajęciach prowadzonych przez Pawła Słowika, głównego instruktora Krakowskiej Sekcji Krav Maga Global. W hali sportowej zaprezentowano techniki obrony przed atakiem agresora uzbrojonego w pałkę, maczetę, nóż lub stosującego fizyczną przemoc. Treningi były intensywne i dynamiczne, prowadzone w tempie, które pozwalało wczuć się w realne zagrożenia. Kładziono nacisk na prostotę i skuteczność ruchu, przy minimalizacji ryzyka poważnych kontuzji.

W kolejnym etapie – tzw. ćwiczeniu w zbroi – techniki testowano w pełnym umundurowaniu. Sprawdzano ich skuteczność w kontekście ograniczeń ruchowych, jakie niosą ze sobą ubranie specjalne, rękawice, hełm i buty. Ta część okazała się kluczowa, ponieważ pozwoliła uczestnikom dostrzec, jak wiele zmienia realne wyposażenie strażaka w warunkach zagrożenia.

Instruktorzy krav magi przygotowali także scenariusz szkoleniowy „Strażak w hot zone”. Zakładano m.in., że strażak wchodzi do strefy zadymionej w celu przeprowadzenia rozpoznania, przy ograniczonym oświetleniu i nadawanym w trakcie ćwiczenia komunikacie DSO nakazującym ewakuację. Następują kolejne ataki – duszenie, napaść z tarczą i pałką, symulacja udzielania pomocy rannemu poszkodowanemu z masywnym krwotokiem. Zaskoczenie, hałas, ograniczona widoczność – wszystko to miało za zadanie zbudowanie stresu jak najbardziej podobnego do tego, jaki może wystąpić w realnym działaniu.

Celem spotkania była analiza reakcji: wielu strażaków po dotarciu do miejsca z poszkodowanym przechodziło automatycznie do udzielania mu pomocy, rezygnując z obserwacji otoczenia. Instruktorzy prowokowali stres, wulgaryzmy i napaści, testując zdolność do jednoczesnego reagowania na zagrożenie i kontynuowania zadania. W momencie gdy uczestnik zbliżał się do wyjścia, mogło wydawać się, że scenariusz dobiegał końca, tymczasem pojawiał się wówczas ostatni agresor – z nożem w ręku. Świadomość sytuacyjna i szybka reakcja były kluczowe.

Ponadto w JRG 1 w Krakowie zostały przeprowadzone doraźne testy odporności ubrania specjalnego na zadawanie ran kłutych i ciętych niebezpiecznymi przedmiotami. Stwierdzono, że nie stanowi ono bariery chroniącej przed ostrymi przedmiotami, jedynie miejsca wzmocnień i umiejscowienia emblematów PSP wykazały się lepszą odpornością na zadawanie ran ciętych.

Wnioski i refleksje

Specjalistyczne ubranie strażaka zapewnia ochronę przed ciosami i amortyzuje upadek, ale też ogranicza mobilność. Hełm, choć chroni głowę, może zostać wykorzystany przez napastnika jako uchwyt, co potencjalnie naraża funkcjonariusza na utratę pola widzenia i kontroli.

Udzielenie pomocy rannemu to fundament działań strażaków. Skupienie się na ratowaniu życia w podświadomości wyłączało tryb skanowania otoczenia. Niektórzy uczestnicy obracali się nawet plecami do wykazującego agresywne zachowanie świadka, co było poważnym błędem z perspektywy utrzymania bezpieczeństwa własnego. Tego rodzaju doświadczenie praktyczne jest nieocenione.

Zajęcia w SA PSP to pierwsza tego typu inicjatywa w Polsce, podejmująca temat agresji wobec strażaków w praktycznym wymiarze. Były one doskonale zaplanowane, dynamiczne i realistyczne. Pokazały, jak istotne jest przygotowanie nie tylko pod względem technicznym, ale również psychologicznym i taktycznym.

Choć obecnie zdarzenia te mają charakter incydentalny, warto uwzględnić ten temat w programach nauczania dla kadetów i podchorążych. Kształtowanie świadomości zagrożeń od początku kariery zawodowej może skutecznie wpłynąć na bezpieczeństwo ratowników.

Serdeczne podziękowania dla kierownictwa SA PSP w Krakowie za możliwość organizacji warsztatów.

asp. Maciej Podymkiewicz pełni służbę w JRG 1 Komendy Miejskiej PSP w Krakowie

TECC (Tactical Emergency Casualty Care) – system szkoleń opracowany na podstawie wojskowego protokołu TCCC (Tactical Combat Casualty Care), dostosowany do potrzeb służb cywilnych działających w warunkach zagrożenia taktycznego. TECC obejmuje zasady udzielania pomocy poszkodowanym w sytuacjach takich jak zamachy, strzelaniny czy działania ratownicze w tzw. strefie gorącej (hot zone). Kluczowe elementy to: priorytetowa kontrola masywnych krwotoków, ochrona własna ratownika, szybka ewakuacja oraz prowadzenie działań medycznych zgodnie z aktualnym poziomem zagrożenia.

Krav maga (z hebr. walka w bliskim kontakcie) – to izraelski system walki opracowany z myślą o realnych zagrożeniach. Stworzony przez Imiego Lichtenfelda, zapaśnika i instruktora sportów walki. Został skutecznie zaadaptowany zarówno przez siły zbrojne, jak i służby cywilne na całym świecie. Krav maga opiera się na naturalnych odruchach obronnych, dzięki czemu jest intuicyjna, skuteczna i stosunkowo łatwa do opanowania.

Ustawa o Państwowej Straży Pożarnej:

• 57: Strażak w związku z pełnieniem obowiązków służbowych korzysta z ochrony przewidzianej w kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych.

Ustawa o ochronie przeciwpożarowej:

• 27: Zgodnie z tekstem jednolitym ustawy ogłoszonym w dniu 20 lutego 2024 r. (DzU poz. 275) strażacy jednostek ochrony przeciwpożarowej oraz członkowie ochotniczych straży pożarnych (OSP) biorący udział w działaniach ratowniczych lub wykonujący inne zadania związane z ochroną przeciwpożarową, korzystają z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.

Kodeks karny:

• 231a: Zgodnie z tekstem jednolitym Kodeksu karnego ogłoszonym w dniu 28 kwietnia 2022 r. (DzU poz. 1138) art. 231 określa ochronę prawną funkcjonariuszy publicznych w przypadku działania w obronie koniecznej przeciwko bezpośredniemu, bezprawnemu zamachowi na cudze dobro. Z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych podczas pełnienia obowiązków służbowych lub w związku z ich pełnieniem funkcjonariusz publiczny korzysta również wtedy, jeżeli bezprawny zamach na jego osobę został podjęty z powodu wykonywanego przez niego zawodu lub zajmowanego stanowiska.
• 25: Zgodnie z tym samym tekstem jednolitym nie popełnia przestępstwa ten, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.
• 222 § 1: Tekst jednolity Kodeksu karnego ogłoszony w dniu 28 kwietnia 2022 r. (DzU poz. 1138) w art. 222 § 1 przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3 za naruszenie nietykalności cielesnej funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.
• 223 § 2: W tym samym tekście jednolitym art. 223 § 2 stanowi, że jeżeli w wyniku czynnej napaści nastąpił skutek w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu funkcjonariusza publicznego lub osoby mu pomagającej, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.