Nowoczesne alarmowanie

Czy w czasach smartfonów i Internetu wciąż potrzebujemy syren alarmowych na dachach budynków? Okazuje się, że tak. Zmiany klimatu przynoszące coraz częstsze nawałnice i podtopienia, awarie przemysłowe, sytuacje kryzysowe, a także działania wojenne pokazują, jak ważne jest szybkie ostrzeganie ludzi o niebezpieczeństwie.

 Takie sytuacje zdecydowały o tym, że optymalizacja bezpieczeństwa powszechnego stała się jednym z głównych wyzwań stojących przed Polską. Kluczowym aspektem tego procesu jest budowa nowoczesnego, spójnego i skutecznego systemu ostrzegania i alarmowania, zapewniającego zdolność do reagowania w czasie pokoju, w stanach nadzwyczajnych oraz podczas konfliktu zbrojnego.

Funkcjonujący obecnie system nie stanowi jednolitej i kompletnej infrastruktury technicznej, jest nieodporny na zakłócenia, zawodny oraz pozbawiony możliwości rozwoju i wykorzystania nowoczesnych technologii. Nie ma możliwości hierarchicznego alarmowania i jednolitego sterowania syrenami.

Ujednolicenie systemu alarmowania – zadania PSP

Wychodząc naprzeciw tym potrzebom, komendant główny PSP – w ramach programu „Odporność na kryzys – optymalizacja infrastruktury służb państwowych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo” prowadzonego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, a opracowanego na potrzeby Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności –zaplanował stworzenie na bazie jednostek ochrony przeciwpożarowej jednolitego systemu ostrzegania i alarmowania poprzez zmodernizowanie i rozbudowę jego istniejących elementów. Realizowany w Komendzie Głównej PSP projekt „Rozbudowa systemu ostrzegania i alarmowania” finansowany jest z funduszy Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności, a jego całkowita wartość wynosi 175 679 659 zł. Stanowi on fundament pod budowę i rozwój ogólnokrajowego systemu powiadamiania, ostrzegania i alarmowania ludności.

Główne obszary zaplanowane do realizacji przez komendanta głównego PSP dotyczą:

• modernizacji oraz wyposażenia wybranych jednostek ochrony przeciwpożarowej w nowoczesne urządzenia mikrokomputerowe i cyfrowe syreny alarmowe umożliwiające przekazywanie komunikatów głosowych do ludności,
• stworzenia infrastruktury komunikacyjnej opartej na technologii LoRaWAN,
• utworzenia infrastruktury technicznej, która obsłuży warstwę aplikacyjną i zarządzania systemem,
• wyposażenia wybranych obiektów w odnawialne źródła energii.

System ostrzegania i alarmowania budowany jest w 4060 lokalizacjach na terenie całego kraju. Został zaprojektowany jako otwarty i skalowalny, co umożliwi jego rozbudowę oraz integrację z już istniejącymi rozwiązaniami w jednostkach administracji rządowej i samorządowej. Pozwoli to na dotarcie z informacją do szerokiego grona odbiorców, zwiększając odporność państwa na zagrożenia.

Projekt krok po kroku

Do obsługi projektu na szczeblu centralnym komendant główny PSP powołał zespół wspierany przez zespoły wojewódzkie. Punktem wyjścia do określenia potrzeb nowo tworzonego systemu było zaprojektowanie w Komendzie Głównej PSP aplikacji, a następnie przeprowadzenie inwentaryzacji elementów systemów ostrzegania i alarmowania funkcjonujących już w poszczególnych województwach. Tak powstała baza danych o kluczowych dla projektu obiektach. Następnie opracowano kryteria i mechanizm rankingowy, który przypisywał określone wartości punktowe do różnych parametrów technicznych i infrastrukturalnych jednostek, aby umożliwić ich klasyfikację i najwłaściwszy wybór. Najważniejsze kryteria, które brano pod uwagę, związane były m.in. z:

• rodzajem posiadanej syreny,
• dostępnością Internetu,
• jakością instalacji antenowej,
• modelem stacji obiektowej,
• populacją ludności na danym obszarze.

Zastosowany mechanizm rankingowy pozwolił na identyfikację jednostek najlepiej odpowiadających potrzebom projektu, a ich automatyczna selekcja umożliwiła dokonanie oceny i wyboru obiektów z uwzględnieniem wymiaru ekonomicznego i społecznego. Równocześnie pozyskiwano wstępne deklaracje i zgody na przystąpienie do projektu od jednostek OSP oraz lokalnych samorządów. Taki sposób typowania jednostek do modernizacji dał gwarancję transparentności wyboru, a jednocześnie ich gotowości do przystąpienia do projektu po podpisaniu ostatecznego porozumienia. Ten etap prac stworzył fundament do ustalenia szczegółowego harmonogramu realizacji projektu oraz podziału środków budżetowych na poszczególne województwa.

Kluczową rolę w procesie nadzoru i realizacji projektu odgrywają komendanci wojewódzcy PSP. Ich zaangażowanie, wiedza i doświadczenie są nieocenione w koordynacji działań na poziomie regionalnym, dają też gwarancję, że wszystkie komponenty systemu będą funkcjonowały harmonijnie i efektywnie. Komendant główny PSP podpisał z nimi porozumienia określające zasady współpracy, precyzujące powierzone zadania oraz ustalające wysokość środków finansowych na realizację projektu, które zostaną przekazane do poszczególnych jednostek.

System w akcji

Jak będzie działał nowy system? Pozwoli on skrócić drogę alarmowania do kilku kliknięć. Operator będzie logował się do specjalnej aplikacji i na cyfrowej mapie wskazywał konkretną syrenę lub całą ich grupę (np. wszystkie syreny w promieniu 5 km od miejsca zdarzenia), oznaczając jednocześnie rodzaj alarmu z listy: alarm ogólny, pożarowy, powietrzny (nalot), skażenie chemiczne, powódź czy komunikat testowy.

Aplikacja automatycznie wyśle polecenie do wszystkich wybranych syren jednocześnie przez sieć telekomunikacyjną, wykorzystując cyfrową sieć łączności dalekiego zasięgu LoRaWAN. Każda syrena wyposażona w minikomputer i moduł radiowy będzie mogła odbierać komendy bezpośrednio z centrali. Sieć LoRaWAN jest rozproszona i odporna – nie ma jednej „centrali”, której awaria unieruchomiłaby cały system. Jeśli w jakimś regionie nie zadziała pojedyncza stacja bazowa, problem dotknie tylko lokalnego węzła, a reszta systemu będzie funkcjonowała nadal bez zakłóceń. Przewidziano też kanały rezerwowe – sterowniki syren mogą odbierać sygnały również przez istniejącą sieć radiową służb albo przez Internet (każdy sterownik ma możliwość szyfrowanego połączenia VPN) – tak, by alarm dotarł do jednej z nich nawet w razie awarii. 

Gdy polecenie dotrze do syreny, lokalny mikrokomputer natychmiast je wykona, włączając syrenę akustyczną lub przełączając ją w tryb nadawania komunikatu głosowego. Ponadto dyspozytor będzie mógł nadać komunikat na żywo przez mikrofon, skorzystać z gotowych nagrań lub wpisać tekst, który zostanie automatycznie odczytany syntetycznym głosem przez głośniki.

Każda syrena po uruchomieniu będzie mogła odesłać do centrali sygnał potwierdzający, że alarm rzeczywiście się włączył. Jeśli któraś syrena nie odpowie, system automatycznie zgłosi alert o możliwej awarii urządzenia. W codziennej pracy platforma może co kilka minut sprawdzać stan wszystkich urządzeń, co pozwoli szybko wykryć i naprawić usterki, zanim zagrożą sprawności systemu. Biorąc pod uwagę planowaną liczbę syren w systemie, automatyczne nadzorowanie takiej sieci to absolutna konieczność.

A jeśli nie usłyszałeś syreny alarmowej, bo akurat byłeś w domu przy zamkniętych oknach albo w głośnym centrum handlowym? Nowy system ma rozwiązać także i ten problem. Platforma po włączeniu syren automatycznie opublikuje komunikat o zagrożeniu w Internecie przez publiczne API, tzn. udostępni informację w takiej formie, by mogły ją odczytać różne aplikacje mobilne. Dzięki temu obok sygnału syreny pojawi się powiadomienie na smartfonach mieszkańców danego terenu.

System ten będzie mógł przekazywać ostrzeżenia bardziej precyzyjnie. Nowe rozwiązanie pozwoli zawęzić alarm do obszaru narażonego na zagrożenie, a tym samym uniknąć niepotrzebnej paniki lub zlekceważenia alertu. 

Warto podkreślić, że nawet najlepszy system spełni swoją rolę tylko wtedy, gdy obywatele będą mu ufali i odpowiednio reagowali. Dlatego obok inwestycji w infrastrukturę ważna będzie edukacja społeczeństwa: poznanie sygnałów alarmowych, zainstalowanie oficjalnej aplikacji alarmowej w telefonie i wiedza, jak się zachować po usłyszeniu określonego komunikatu. Nowoczesne technologie mają nam to ułatwić – komunikaty będą jasne, dostępne wieloma kanałami i trudno będzie je przeoczyć.

Planowane zakończenie projektu zgodnie z jego harmonogramem – 31 grudnia 2025 r.

Schemat funkcjonowania systemu ostrzegania i alarmowania ludności /źródło: opracowanie własne KG PSP

Co mówi prawo

Powiadamianie, ostrzeganie i alarmowanie znalazło także odzwierciedlenie w aktach prawnych.

Ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej

Pierwszym z nich i zarazem najważniejszym jest obowiązująca od stycznia tego roku ustawa z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej. Jej wejście w życie usankcjonowało prowadzone przez Komendę Główną PSP działania związane z realizacją tego projektu. Określa ona zasady funkcjonowania systemów wykrywania zagrożeń oraz powiadamiania, ostrzegania i alarmowania o zagrożeniach. Zgodnie z jej zapisami zadaniem ochrony ludności i obrony cywilnej jest m.in. powiadamianie, ostrzeganie i alarmowanie ludności, a niezbędna do realizacji tego zadania jest infrastruktura zapewniająca wykrywanie zagrożeń, powiadamianie, ostrzeganie i alarmowanie o zagrożeniach.

Ustawa określiła także obowiązki organów ochrony ludności w tym zakresie:

• wójt (burmistrz, prezydent miasta) odpowiada m.in. za powiadamianie, ostrzeganie i alarmowanie ludności o zagrożeniach na obszarze gminy, a także utrzymanie gotowości gminnych elementów systemów wykrywania zagrożeń oraz powiadamiania, ostrzegania i alarmowania o zagrożeniach,
• do starosty należy m.in. organizowanie i utrzymanie powiatowych elementów systemów wykrywania zagrożeń oraz powiadamiania, ostrzegania i alarmowania o zagrożeniach,
• zadaniem wojewody jest m.in. organizowanie i współfinansowanie systemów wykrywania zagrożeń oraz powiadamiania, ostrzegania i alarmowania o zagrożeniach na obszarze województwa w sytuacjach zagrożeń, ocena ich funkcjonowania oraz powiadamianie, ostrzeganie i alarmowanie ludności o zagrożeniach na obszarze województwa,
• do ministra właściwego do spraw wewnętrznych należy m.in. organizowanie i nadzorowanie systemu powiadamiania, ostrzegania i alarmowania o zagrożeniach oraz żądanie przekazywania komunikatów.

Co ważne, zadanie powiadamiania, ostrzegania i alarmowania ludności o zagrożeniach na obszarze powiatu starosta wykonuje przy pomocy komendanta powiatowego (miejskiego) PSP, natomiast wojewoda przypisane mu zadanie koordynowania działania systemu powiadamiania oraz ostrzegania i alarmowania ludności o zagrożeniach na obszarze województwa – przy pomocy komendanta wojewódzkiego PSP.

Obowiązek podjęcia działań w zakresie powiadamiania, ostrzegania i alarmowania ludności spoczywa na tym organie administracji publicznej lub podmiocie ochrony ludności, który pierwszy powziął informację o wystąpieniu zagrożenia (art. 67 ust. 1), natomiast każdy, kto zauważy zdarzenie lub zjawisko mogące stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia, ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia o tym centrum powiadamiania ratunkowego albo właściwych służb lub podmiotów ratowniczych, a do czasu ich przybycia – udzielenia pomocy osobom znajdującym się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia lub zdrowia, jeżeli może jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia (art. 68).

Powiadamianie, ostrzeganie i alarmowanie ludności następuje za pomocą systemu, w skład którego wchodzą w szczególności (art. 71):

• syreny alarmowe i urządzenia nagłaśniające,
• krajowe, regionalne i lokalne systemy ostrzegania,
• środki dystrybucji informacji należące do wydawców dzienników lokalnych i ogólnopolskich,
• kanały informacyjne nadawców programów radiowych i telewizyjnych,
• system Alert RCB,
• ostrzeżenie publiczne wysyłane w ramach technologii cyfrowych szybkiej transmisji,
• informacje zamieszczane w sieci Internet w oficjalnych serwisach informacyjnych.

Przy pomocy tego systemu organy ochrony ludności, w zależności od potrzeb, mogą ogłaszać, odwoływać i przekazywać alarmy i komunikaty ostrzegawcze dla zagrożonej ludności.

Rozporządzenie w sprawie alarmów i komunikatów ostrzegawczych

W kontekście funkcjonowania systemu powiadamiania, ostrzegania i alarmowania nie można pominąć wydanego na podstawie ustawy rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 maja 2025 r. w sprawie alarmów i komunikatów ostrzegawczych. Rozporządzenie to ustala dwa rodzaje alarmów:

• akustyczny – modulowany dźwięk syreny alarmowej lub zapowiedź słowna przekazywana za pomocą urządzenia nagłaśniającego,
• wizualny – żółty znak w kształcie równobocznego trójkąta, który prezentowany jest za pośrednictwem środków i urządzeń służących przekazowi obrazu

oraz rodzaje komunikatów ostrzegawczych, do których należą:

• komunikat RSO przekazywany za pomocą aplikacji mobilnej umożliwiającej publikowanie komunikatów ostrzegawczych,
• komunikat przekazywany przez redaktorów dzienników oraz wydawców stron internetowych,
• komunikat przekazywany przez nadawcę programu radiowego i telewizyjnego oraz operatora ruchomej publicznej sieci telekomunikacyjnej,
• alert RCB.

Rozporządzenie doprecyzowuje także, jakie czynności powinien podjąć terytorialny organ ochrony ludności stosownie do powstałego rodzaju zagrożenia. Należą do nich:

• ogłaszanie alarmu lub komunikatu ostrzegawczego,
• wskazanie obszaru, na którym wystąpiło lub może wystąpić zagrożenie,
• wydanie zaleceń dla ludności,
• określenie przewidywanego czasu trwania zagrożenia,
• przekazanie innych informacji istotnych dla skutecznego powiadamiania, ostrzegania i alarmowania ludności o zagrożeniach.

Zapisy rozporządzenia (§ 6-8) określają czynności do wykonania po otrzymaniu informacji o zagrożeniu w celu ogłoszenia alarmu lub komunikatu ostrzegawczego dla ludności przebywającej na terenach zarządzanych lub administrowanych. Zobowiązują one:

• wójta (burmistrza, prezydenta miasta) do przekazania alarmu lub komunikatu ostrzegawczego podmiotom ochrony ludności właściwym dla miejsca wystąpienia zagrożenia,
• starostę (prezydenta miasta na prawach powiatu) do przekazania alarmu lub komunikatu ostrzegawczego organom ochrony ludności i podmiotom ochrony ludności właściwym dla miejsca wystąpienia zagrożenia,
• wojewodę do przekazania alarmu lub komunikatu ostrzegawczego organom ochrony ludności i podmiotom ochrony ludności właściwym dla miejsca wystąpienia zagrożenia.

Organy ochrony ludności, gdy zagrożenie może oddziaływać na obszar właściwości innego organu, zobowiązane są do przekazania informacji o alarmie lub komunikacie ostrzegawczym wszystkim organom ochrony ludności właściwym dla miejsca wystąpienia zagrożenia, jego rodzaju i skali.

Rozporządzenie definiuje także nowy alarm dla jednostki ochrony przeciwpożarowej jako sygnał akustyczny – trzykrotnie wzrastający i opadający dźwięk syreny alarmowej z przerwami 30 s trwający 3 min.  

st. bryg. Jacek Bugaj jest zastępcą dyrektora Biura Ochrony Ludności w KG PSP