KSRG – 30 lat doświadczeń i zmian

Trzy dekady funkcjonowania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (ksrg) to historia nieustannego rozwoju, odpowiedzialności i profesjonalizmu służb ratowniczych w Polsce. Od momentu jego formalnego ustanowienia w 1995 r. system ten stał się filarem bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, integrując działania Państwowej Straży Pożarnej, ochotniczych straży pożarnych oraz innych podmiotów ratowniczych. Krajowy system ratowniczo-gaśniczy stanowi nie tylko strukturę organizacyjną, lecz przede wszystkim zintegrowane środowisko profesjonalistów, gotowych do podejmowania działań w każdej sytuacji kryzysowej, będące wyrazem solidarności, społecznego zaufania oraz wysokich standardów.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 grudnia 1994 r. określiło zasady funkcjonowania systemu, nadając mu ramy organizacyjne i operacyjne. Od tego czasu ksrg nieustannie się rozwija, dostosowując swoje zasoby, procedury i struktury do zmieniających się zagrożeń i światowego postępu technologicznego. Niniejszy artykuł przedstawia najważniejsze zmiany operacyjne na przestrzeni 30 lat funkcjonowania ksrg – ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju grup specjalistycznych, włączania jednostek OSP do systemu oraz roli centralnego odwodu operacyjnego.

ZMIANY ORGANIZACYJNE I OPERACYJNE W RAMACH KSRG

 

OŚ CZASU KRAJOWEGO SYSTEMU RATOWNICZO-GAŚNICZEGO (KSRG)

1991 – Początek prac nad koncepcją systemu

• Po tragicznym pożarze w Kuźni Raciborskiej (1992), w którym śmierć poniosło dwóch strażaków, rozpoczęto prace nad stworzeniem jednolitego systemu ratowniczego w Polsce.
• Rozpoczęły się konsultacje i prace legislacyjne nad ustawą o ochronie przeciwpożarowej.

24 sierpnia 1991 – Uchwała Rady Ministrów

• Podjęto decyzję o stworzeniu systemu integrującego Państwową Straż Pożarną i inne służby ratownicze.

1992 – Powstanie Państwowej Straży Pożarnej (PSP)

• Na mocy ustawy o Państwowej Straży Pożarnej z dnia 24 sierpnia 1991 r., PSP została formalnie powołana do życia 1 lipca 1992 r.
• PSP stała się głównym filarem organizacyjnym i operacyjnym ksrg.

1994 – Pierwsze rozporządzenie o ksrg z dnia 28 grudnia 1994 r.

• Akt prawny, który formalnie zapoczątkował budowę jednolitego systemu ratowniczo-gaśniczego w Polsce, integrującego siły PSP i OSP.

1995 – Wejście w życie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.

• W rozporządzeniu określono podstawy funkcjonowania ksrg oraz zadania PSP i jednostek włączonych do systemu.

1995–1997 – Początek włączania jednostek OSP do ksrg

• Na mocy rozporządzenia MSWiA rozpoczęto proces włączania jednostek ochotniczych straży pożarnych do systemu.
• Do końca 1997 r. ponad 2 tys. jednostek OSP zostało włączonych do ksrg.

1997 – Wielka powódź w Polsce

• Jeden z pierwszych dużych sprawdzianów zdany przez ksrg. Skala współpracy jednostek PSP, OSP, służb medycznych i wojska była bezprecedensowa.

2006 – Nowelizacja ustawy o ochronie przeciwpożarowej

• Dalsze uszczegółowienie zasad funkcjonowania ksrg i finansowania jednostek w nim uczestniczących.

2011 – Wprowadzenie nowego systemu SWD-PSP (System Wspomagania Decyzji)

• Wdrożenie SWD-PSP stanowiło przełom w koordynacji działań ratowniczych, umożliwiając bieżące monitorowanie sił i środków oraz sprawne zarządzanie zgłoszeniami w skali całego kraju.

2012 – Standaryzacja wyposażenia i kwalifikacji

• Komenda Główna PSP rozpoczęła prace nad ujednoliceniem wyposażenia jednostek ksrg oraz kwalifikacji ratowników opracowując zasady organizacji poszczególnych dziedzin ratowniczych.

2020–2021 – Działania podczas pandemii COVID-19

• To czas, w którym ksrg odegrał ważną rolę logistyczną i operacyjną, m.in. wspierając transport medyczny, dystrybucję środków ochrony i dezynfekcję obiektów.

2021-2022 – 30-lecie PSP

• Uroczyste obchody jubileuszu istnienia PSP, która od początku stanowi trzon organizacyjny ksrg.

2024–2025 – Modernizacja strukturalna ksrg

• Prace nad istotnymi modernizacjami strukturalnymi ksrg, ukierunkowanymi na wzmocnienie efektywności operacyjnej, lepszą integrację systemów informatycznych oraz dostosowanie struktur do współczesnych zagrożeń i wyzwań cywilizacyjnych, w tym działania nad nowelizacją rozporządzenia w sprawie szczegółowej organizacji ksrg.

 

Ratownictwo specjalistyczne do Państwowej Straży Pożarnej wprowadzone zostało dokumentem pod nazwą „Koncepcja funkcjonowania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego”. Podano w nim, że podstawą prawną do utworzenia ksrg są ustawy o ochronie przeciwpożarowej oraz o Państwowej Straży Pożarnej z dnia 24 sierpnia 1991 r. Zdefiniowano także, że krajowy system ratowniczo-gaśniczy jest integralną częścią systemu bezpieczeństwa publicznego. Jest to również zespół skoordynowanych wewnętrznie i funkcjonujących podmiotów ratowniczych, które mogą posiadać swoją odrębną strukturę wewnętrzną.

Celem głównym systemu była ochrona życia, zdrowia oraz mienia podczas:

• walki z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi;
• ratownictwa technicznego;
• ratownictwa chemicznego.

Przedmiotowy cel realizowany był zaś poprzez:

• zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia;
• zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej i innego miejscowego zagrożenia;
• prowadzenie działań ratowniczych;
• szkolenie kadr na potrzeby systemu.

W skład organów, które tworzyły składowe systemu i były ze sobą wzajemnie powiązane, był m.in. minister spraw wewnętrznych, którego jedno z zadań stanowiła koordynacja przedsięwzięć mających na celu efektywną ochronę przeciwpożarową. Centralnym organem administracji państwowej będącym organizatorem krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego został komendant główny PSP.

Strukturę krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na trzech poziomach stanowiły:

• na szczeblu krajowym – minister spraw wewnętrznych, pełniący funkcję koordynatora działań ratowniczych w państwie. Działająca przy ministrze Rada ds. Ratownictwa, jak wynikało z projektu nowelizowanego Rozporządzenia Rady Ministrów, skupiająca przedstawicieli wszystkich resortów mających jakikolwiek wpływ na funkcjonowanie ratownictwa w państwie – jako organ doradczo-opiniodawczy oraz komendant Główny PSP pełniący funkcję organizatora krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego;
• na szczeblu wojewódzkim – komendant wojewódzki PSP, pełniący funkcję organizatora systemu na szczeblu wojewódzkim, będący jednocześnie członkiem wojewódzkiej komisji ds. ratownictwa, powołanej na mocy nowelizowanego rozporządzenia Rady Ministrów przy wojewodzie;
• na szczeblu rejonowym – komendant rejonowy PSP, jako organizator jednostek interwencyjnych tworzących system, będący jednocześnie członkiem zespołu ds. Ratownictwa, powołanego na mocy nowelizowanego rozporządzenia Rady Ministrów przy kierowniku urzędu administracji państwowej (docelowo również na terenie powiatu),

z wykorzystaniem:

-  dowódcy jednostki ratowniczo-gaśniczej PSP jako organizatora i prowadzącego akcję ratowniczą;

- zakładowych straży pożarnych włączonych do systemu,

- zakładowych służb ratowniczych włączonych do systemu,

- gminnych zawodowych straży pożarnych włączonych do systemu;

- terenowych służb ratowniczych włączonych do systemu,

- ochotniczych straży pożarnych włączonych do systemu,

- innych jednostek ratowniczych włączonych do systemu. 

Fundament ksrg tworzy Państwowa Straż Pożarna, która zapewnia niezbędne zaplecze kadrowe, sprzętowe i logistyczne. Integralnym i najliczniejszym komponentem ksrg są OSP. Wśród podmiotów obecnie włączonych do systemu znajdują się również następujące rodzaje jednostek ochrony przeciwpożarowej: wojskowe straże pożarne, zakładowe straże pożarne, zakładowe służby ratownicze oraz lotniskowe służby ratowniczo-gaśnicze.

Sieć jednostek KSRG w 1995 r. obejmowała następujące podmioty:

• 486 jednostek ratowniczo-gaśniczych PSP funkcjonujących w strukturze 262 komend rejonowych PSP,
• 1 664 jednostki OSP.

Aktualna sieć jednostek ksrg obejmuje następujące podmioty:

• 505 jednostek ratowniczo-gaśniczych PSP funkcjonujących w strukturze 335 komend powiatowych/miejskich PSP,
• 5 188 jednostek OSP,
• 3 zakładowe straże pożarne,
• 1 zakładową służbę ratowniczą,
• 1 lotniskową służbę ratowniczo-gaśniczą,
• 24 jednostki wojskowych straży pożarnych.

Obecnie dobowy standard gotowości operacyjnej ksrg w jednostkach ratowniczo-gaśniczych będących w strukturze komend powiatowych i miejskich PSP wynosi ponad 5 tys. strażaków i ok. 5,4 tys. samochodów ratowniczo-gaśniczych i specjalnych.  Potencjał jednostek OSP włączonych do ksrg to ponad 150 tys. strażaków – ratowników uprawnionych do udziału w działaniach ratowniczych oraz ok. 12 tys. samochodów ratowniczo-gaśniczych i specjalnych.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

SPECJALISTYCZNE GRUPY RATOWNICZE PSP

Od samego początku istnienia Państwowej Straży Pożarnej dostrzegano potrzebę rozwijania zdolności operacyjnych wykraczających poza tradycyjne działania gaśnicze. Już w latach 90. XX w. zaczęły powstawać pierwsze grupy ratownicze wyspecjalizowane w reagowaniu na szczególnie niebezpieczne i skomplikowane zdarzenia. Były to podwaliny pod współczesny system grup specjalistycznych, który dziś stanowi jeden z filarów ksrg.

Dynamiczny rozwój nastąpił w kolejnej dekadzie. Sukcesywnie tworzono grupy ratownictwa technicznego, chemicznego, wysokościowego, wodno-nurkowego oraz grupy poszukiwawczo-ratownicze. Równolegle określano poziomy gotowości operacyjnej, standardy wyposażenia oraz zasady organizacji poszczególnych dziedzin. Sieć grup specjalistycznych została rozbudowana tak, że zapewniała pokrycie operacyjne całego terytorium kraju.

Ostatnia dekada to czas intensywnego podnoszenia zdolności i dostosowywania grup do nowych wyzwań. Do służby wprowadzono nowoczesne rozwiązania technologiczne, takie jak roboty i bezzałogowe statki powietrzne, echosondy i sonary, żurawie ratownicze typu rotator czy mobilne laboratoria chemiczne. Rozwój ten znacząco zwiększył możliwości PSP w zakresie szybkiego reagowania na zdarzenia o dużej skali, wysokim stopniu ryzyka i stopniu trudności.

Wprowadzenie wysokich standardów, jasno określonych procedur i zasad oraz konsekwentne inwestowanie w specjalizacje stworzyło ogromny potencjał operacyjny, który może być wykorzystany zarówno w kraju, jak i poza jego granicami. Rozwój grup specjalistycznych sprawił, że PSP jest dziś formacją zdolną do podejmowania najbardziej złożonych wyzwań ratowniczych, a zarazem wiarygodnym partnerem na arenie międzynarodowej.

Zestawienie w tabeli 1 przedstawia stan liczbowy specjalistycznych grup ratowniczych funkcjonujących w ramach odwodów operacyjnych po pierwszej dekadzie budowania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Ukazuje wczesną fazę rozwoju struktur specjalistycznych w PSP, w tym różnorodność formacji oraz ich rozmieszczenie w ramach centralnych i wojewódzkich odwodów operacyjnych.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Zestawienie w tabeli 2 przedstawia stan liczebny specjalistycznych grup po trzech dekadach funkcjonowania ksrg. Ukazuje ono skalę rozbudowy i konsolidacji wybranych typów grup specjalistycznych, które obecnie stanowią jeden z kluczowych filarów operacyjnych systemu ratownictwa w Polsce.

 

 

 

 

 

 

 

 

CENTRALNY ODWÓD OPERACYJNY

Centralny odwód operacyjny (COO) to wydzielony zasób ratowniczy na poziomie krajowym, formowany przez komendanta głównego PSP z oddziałów i pododdziałów utworzonych przez właściwych komendantów Państwowej Straży Pożarnej, w tym komendantów szkół Państwowej Straży Pożarnej, na bazie sił Państwowej Straży Pożarnej.

Centralny odwód operacyjny jest formowany w celu realizacji zadań podczas:

• akcji ratowniczych w czasie pożarów, klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń, w sytuacji, gdy ich zakres przekracza możliwości sił krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego z terenu powiatu lub województwa,
• działań będących w kompetencji innych niż jednostki ochrony przeciwpożarowej podmiotów, w zakresie pomocniczych specjalistycznych czynności ratowniczych,
• innych zdarzeń, podczas których możliwe jest przewidzenie wystąpienia zagrożeń.

Uprawnionym do dysponowania oddziałów i pododdziałów COO jest komendant główny PSP, dowódca COO lub osoba upoważniona przez komendanta głównego PSP. Dysponowanie oddziałów i pododdziałów COO prowadzone jest przez Stanowisko Kierowania Komendanta Głównego PSP.

W skład COO wchodzą:

• dowódca centralnego odwodu operacyjnego,
• zastępca dowódcy centralnego odwodu operacyjnego,
• sztab centralnego odwodu operacyjnego wraz z jego szefem,
• oddziały taktyczne,
• pododdziały taktyczne,
• pododdziały logistyczne,
• pododdziały szkolne.

Zestawienie pododdziałów włączonych do COO – stan na 1 września 2025 r.

 

 

 

 

 

 

 

 

 JEDNOSTKI OCHOTNICZYCH STRAŻY POŻARNYCH W KSRG

Jednym z kluczowych elementów budowy krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego była integracja jednostek ochotniczych straży pożarnych – od początku funkcjonowania systemu stanowiły jego istotne ogniwo. Włączenie OSP do ksrg odbywa się na podstawie jasno określonych kryteriów, obejmujących m.in. liczbę pojazdów ratowniczo-gaśniczych, wyposażenie techniczne oraz poziom wyszkolenia ratowników zgodny ze standardami obowiązującymi w systemie. Proces ten przyniósł wymierne korzyści – przede wszystkim skrócił czas dojazdu do zdarzeń na terenach wiejskich i podmiejskich, a także zapewnił dostęp do lokalnych zasobów i potencjału ratowniczego OSP. Włączenie tysięcy ochotników do struktur ksrg znacząco zwiększyło liczebność sił ratowniczych, wzmacniając zdolność PSP do prowadzenia działań w wielu miejscach jednocześnie, szczególnie podczas zdarzeń o charakterze masowym lub długotrwałym. Wspólne ćwiczenia oraz wdrażanie jednolitych zasad sprawiły, że współpraca PSP i OSP w ramach ksrg stale się rozwija, tworząc spójny i efektywny system ratowniczy o zasięgu ogólnopolskim. Jednostki OSP, jako partnerzy PSP, odgrywają dziś fundamentalną rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa lokalnym społecznościom. Ich zaangażowanie, gotowość i rosnący profesjonalizm stanowią ważny filar krajowego systemu bezpieczeństwa.

Od 1995 r. można zaobserwować wyraźny, systematyczny wzrost liczby jednostek ochotniczych straży pożarnych (OSP) włączonych do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (ksrg). W 1995 r. w systemie znajdowały się 1664 jednostki OSP, natomiast 1 września 2025 r. liczba ta wynosi już 5188. Największy wzrost nastąpił w pierwszej dekadzie funkcjonowania ksrg, szczególnie między latami 1996 i 2001, kiedy liczba jednostek wzrosła o ponad 1400. W kolejnych latach tempo przyrostu nieco się ustabilizowało, jednak nadal liczba OSP w systemie systematyczne się zwiększała – szczególnie widocznie po 2015 r.

PODSUMOWANIE

Trzy dekady funkcjonowania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego to okres konsekwentnego rozwoju i wzmacniania zdolności operacyjnych Państwowej Straży Pożarnej oraz tysięcy jednostek ochotniczych straży pożarnych. W tym czasie udało się stworzyć nowoczesny, zintegrowany system ratowniczy, zdolny do podejmowania działań zarówno w skali lokalnej, jak i ogólnokrajowej. Rozwój grup specjalistycznych, wdrażanie nowych technologii, a także budowa struktur takich jak centralny odwód operacyjny sprawiły, że ksrg stał się filarem bezpieczeństwa wewnętrznego Polski.

System ten nie stoi w miejscu – stale dostosowuje się do zmieniających się realiów i nowych zagrożeń. Katastrofy budowlane, powodzie, wichury, pożary wielkoobszarowe czy zagrożenia chemiczne i ekologiczne pokazują, że wyzwania zyskują coraz bardziej złożony charakter. W odpowiedzi na nie PSP i OSP inwestują w ciągły rozwój i unowocześnianie sprzętu oraz rozwój specjalizacji, aby zapewnić skuteczną reakcję w każdej sytuacji. Tylko dzięki ścisłej współpracy PSP, OSP oraz innych służb i instytucji możliwe jest zapewnienie obywatelom poczucia bezpieczeństwa i szybkiej pomocy w obliczu sytuacji kryzysowej. Wzajemne zaufanie, doświadczenie i profesjonalizm ratowników budują siłę ksrg, który w ciągu 30 lat udowodnił swoją skuteczność i niejednokrotnie był stawiany za wzór, także na arenie międzynarodowej.

Krajowy system ratowniczo-gaśniczy to nie tylko struktura i procedury – to ludzie, którzy każdego dnia gotowi są stawić czoła największym zagrożeniom i wyzwaniom. Ich zaangażowanie, pasja i profesjonalizm stanowią najlepszą gwarancję, że będzie on kontynuowany przez następne dekady, odpowiadając na wyzwania nowoczesnego świata i zapewniając Polakom bezpieczeństwo na najwyższym poziomie.

 

Przy opracowani niniejszego materiału wykorzystano album: „Trzy dekady działań na rzecz bezpieczeństwa” wydany przez Komendę Główną PSP, Warszawa 2025.

 

kpt. SEBASTIAN CZARNOTA pełni służbę w Krajowym Centrum Koordynacji Ratownictwa w Komendzie Głównej PSP