Półrocze prezydencji – z perspektywy PSP

Polskie przewodnictwo w Radzie UE dobiegło końca. W ciągu swojej sześciomiesięcznej prezydencji Polska odgrywała kluczową rolę w kształtowaniu agendy unijnej, koordynowała prace Rady oraz reprezentowała ją w relacjach z innymi instytucjami UE.

Polska prezydencja w Radzie UE przypadła na trudny czas, zarówno biorąc pod uwagę sytuację geopolityczną w Europie, jak i postępujące zmiany klimatyczne i związane z nimi coraz intensywniejsze zjawiska pogodowe. Nie bez powodu więc hasłem naszego przewodnictwa było „Security Europe!”, a wielowymiarowe wzmocnienie bezpieczeństwa Europy stanowiło główny priorytet działań. Był to intensywny okres również dla Państwowej Straży Pożarnej.

Działania PSP koncentrowały się wokół trzech różnych rodzajów aktywności:

• organizacji spotkań w kraju,
• przewodniczenia pracom grupy roboczej Rady UE ds. ochrony ludności – PROCIV,
• zabezpieczania spotkań organizowanych pod egidą polskiej prezydencji.

Kontynuując dorobek poprzednich prezydencji w dziedzinie ochrony ludności, w tym także polskiej prezydencji z 2011 r., komunikację ponownie wysunięto na pierwszy plan. W tym kontekście Polska uważnie monitorowała najważniejsze unijne procesy strategiczne, mające na celu wzmocnienie odporności w całej Unii – i aktywnie uczestniczyła w kilku z nich.

Kluczowym dokumentem podczas polskiej prezydencji, który w znacznym stopniu kształtował dyskusje w trakcie semestru, była „Strategia gotowości UE” (Preparedness Union Strategy), opublikowana w marcu 2025 r. Doskonale wpisywała się ona w trwające debaty na temat kompleksowej komunikacji w ochronie ludności i stanowiła solidną podstawę do dalszego rozwoju tego istotnego obszaru. Zagadnienie to było omawiane podczas spotkań PROCIV oraz warsztatu prezydencji.

W czasie polskiej prezydencji odbyło się pięć spotkań PROCIV. Ponadto PSP zorganizowała w Polsce – także w ramach prezydencji Polski w Radzie UE – kilka spotkań istotnych dla środowiska ochrony ludności:

• warsztaty prezydencji: „Zrozumienie komunikacji w ochronie ludności”, 27-29 stycznia, Warszawa,
• spotkanie grupy eksperckiej ds. Seveso, 18-20 lutego, Warszawa,
• warsztaty prezydencji i Komisji Europejskiej: warsztaty „Narzędzia budujące potencjał w ochronie ludności” oraz spotkanie w ramach Unijnej Sieci Wiedzy Ochrony Ludności, 25-26 marca, Warszawa,
• Forum „Bezpieczne dziedzictwo kulturowe – europejskie wyzwania w czasie wojny i kryzysu”, 3-4 kwietnia, Kraków,
• 54. Posiedzenie Dyrektorów Generalnych ds. Ochrony Ludności Państw Uczestniczących w Unijnym Mechanizmie Ochrony Ludności (Union Civil Protection Mechanism – UCPM)  [1], 21-23 maja, Sopot/Gdańsk.

Ponadto Polska, we współpracy z Komisją Europejską i Finlandią, współorganizowała dodatkową nieformalną wizytę studyjną dla dyrektorów generalnych ds. ochrony ludności UE, która odbyła się 10 stycznia w Helsinkach.

Realizacja priorytetu prezydencji Polski w zakresie ochrony ludności: komunikacja w ochronie ludności

Dyskusje na forum PROCIV

Polska prezydencja przełożyła swój priorytet dotyczący komunikacji w ochronie ludności na konkretne działania na szczeblu roboczym. Temat ten znalazł się w centrum dyskusji w ramach grupy PROCIV, sprzyjając refleksji nad tym, jak najlepiej wdrożyć nowe działania na poziomie UE, zidentyfikować priorytetowe potrzeby i rozpoznać luki.

Dyskusje, które odbyły się podczas PROCIV, dotyczyły zarówno technologicznych, jak i pozatechnologicznych aspektów komunikacji w ochronie ludności. Były to:

• kwestie psychologiczne i behawioralne,
• potrzeby grup wrażliwych,
• przeciwdziałanie dezinformacji, fake newsom i rola mediów społecznościowych,
• potencjalna wartość dodana niewiążących wytycznych komunikacyjnych,
• technologie w kontekście budowania odporności społecznej,
• technologie wczesnego ostrzegania i systemów alarmowania publicznego,
• narzędzia technologiczne do komunikacji kryzysowej między podmiotami ochrony ludności i zarządzania kryzysowego.

Poszczególne państwa miały okazję wyrazić swoje poglądy na temat dalszych działań w odniesieniu do tych tematów, podzielić się opiniami, a także wymienić dobrymi praktykami i wiedzą.

Realizacji tego priorytetu było poświęcone specjalne wydarzenie – warsztaty prezydencji.

Warsztaty prezydencji: „Zrozumienie komunikacji w ochronie ludności”, 27-29 stycznia, Warszawa

Warsztaty prezydencji to wydarzenie, które tradycyjnie otwiera okres przewodnictwa każdego kraju.

Tym razem skupiło się na technologicznych i nietechnologicznych wyzwaniach związanych z komunikacją z ludnością oraz między podmiotami zaangażowanymi w reagowanie na katastrofy i kryzysy, również te wynikające z obecnej sytuacji w Europie.

Warsztaty miały na celu zwiększenie świadomości w zakresie różnych aspektów komunikacji, ze szczególnym uwzględnieniem jej wymiaru ludzkiego. Omawiano także nowe technologie oraz związane z nimi szanse i wyzwania, identyfikowano luki w komunikacji w ochronie ludności na poziomie krajowym i unijnym, a także wymieniano dobre praktyki i rozwiązania z całej Europy. Wypracowane rekomendacje posłużyły jako wkład do dalszych dyskusji.

W wydarzeniu wzięło udział ponad blisko 130 przedstawicieli wiodących instytucji ochrony ludności krajów UCPM. Znaleźli się wśród nich eksperci w dziedzinie współpracy międzynarodowej, komunikacji, a także specjaliści ds. zagrożeń CBRN.

Obecni byli również przedstawiciele Komisji Europejskiej – Dyrekcji Generalnej ds. Europejskiej Ochrony Ludności i Pomocy Humanitarnej (DG ECHO) oraz Wspólnego Centrum Badawczego (JRC), Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR), a także polskich instytucji, w tym Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA), Rządowego Centrum Bezpieczeństwa (RCB), Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk (CBK-PAN) m.st. Warszawy oraz Uniwersytetu Warszawskiego.

Warsztaty składały się z sesji plenarnej, paneli dyskusyjnych oraz gry symulacyjnej. Podczas sesji plenarnej Polska zaprezentowała swoje doświadczenia w komunikacji w zakresie ochrony ludności na przykładzie reakcji na ubiegłoroczną powódź. Własnymi rozwiązaniami podzieliła się również Ukraina, prezentując perspektywę działań komunikacyjnych w trakcie trwającej wojny z Rosją.

Dyskusje panelowe dotyczyły następujących tematów:

• dyskusja panelowa I – technologie w komunikacji ochrony ludności,
• dyskusja panelowa II – pozatechnologiczne aspekty komunikacji w ochronie ludności,
• panel dyskusyjny III – szczególne wyzwania w komunikacji w zakresie ryzyka CBRN.

Gra symulacyjna przygotowana wspólnie przez KG PSP oraz Uniwersytet Warszawski obejmowała scenariusz związany z zagrożeniem CBRN w trzech fikcyjnych państwach. Uczestnicy analizowali sytuację (awaria elektrowni jądrowej) i podejmowali działania zgodnie z przypisanymi rolami. Gra symulacyjna spotkała się z bardzo pozytywnym odbiorem. Podkreślano, że była doskonałą okazją do praktycznego sprawdzenia posiadanej wiedzy, miała dynamiczny i angażujący przebieg, a zarazem unaoczniła wiele aspektów, które dotychczas funkcjonowały jedynie na poziomie teorii.

Wnioski i rekomendacje, które przyniosła dyskusja podczas warsztatów, a także rezultaty kwestionariusza prezentują się następująco:

• opracowanie podręcznika komunikacji kryzysowej i ryzyka na poziomie UE,
• większy nacisk na aspekty psychologiczne przy planowaniu działań komunikacyjnych,
• konieczność identyfikacji grup wrażliwych i ich potrzeb w komunikacji ochrony ludności,
• promocja edukacji medialnej w obszarze ochrony ludności,
• potrzeba lepszej integracji działań NGO i sektora prywatnego w komunikacji w ochronie ludności,
• wykorzystanie sztucznej inteligencji w zarządzaniu kryzysowym,
• poprawa świadomości sytuacyjnej i lepsze wykorzystanie dostępnych narzędzi,
• wzmocnienie koordynacji międzynarodowej.

Warsztaty finansowane były z pomocą Komisji Europejskiej.

Unijna strategia gotowości

PROCIV

Bardzo ważnym dokumentem, wokół którego toczyły się dyskusje podczas polskiej prezydencji, w szczególności na forum PROCIV, a także podczas 54. Posiedzenia Dyrektorów Generalnych Ochrony Ludności Państw UCPM, była Unijna Strategia Gotowości. Opublikowana 26 marca 2025 r., zawiera 30 kluczowych działań mających poprawić przygotowanie UE na złożone kryzysy i katastrofy oraz szczegółowy plan ich realizacji. Główne cele i działania określone w Strategii to:

• ochrona podstawowych funkcji społecznych w Europie,
• wspieranie gotowości ludności,
• usprawnienie koordynacji reagowania kryzysowego,
• pogłębienie współpracy cywilno-wojskowej,
• wzmocnienie zdolności prognozowania i przewidywania,
• pogłębienie współpracy publiczno-prywatnej,
• zacieśnienie współpracy z partnerami zewnętrznymi.

Zakres tematów poruszanych w grupie PROCIV oraz ustalenia wynikające z dyskusji obejmują:

• Przyszłość UCPM

Państwa członkowskie podkreślały potrzebę zachowania kluczowych funkcji UCPM, zwracając szczególną uwagę na konieczność utrzymania podstawowych zasad humanitarnych przy ewentualnym rozszerzaniu mandatu. Niezbędne jest zapewnienie odpowiedniego finansowania tak obecnych, jak i przyszłych działań, przy czym jakiekolwiek nowe funkcjonalności Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności (UCPM) nie mogą negatywnie wpływać na finansowanie bieżących prac. Podkreślona została również potrzeba opracowania elastycznych rozwiązań budżetowych. Przy dalszych pracach należy także brać pod uwagę rozwiązania krajowe, by dodatkowo nie obciążać krajowych organów. Niektóre państwa członkowskie z zadowoleniem przyjęły propozycje utworzenia hubu reagowania kryzysowego w ramach Unijnego Centrum Koordynacji Reagowania Kryzysowego (ERCC), podczas gdy inne wyraziły obawy, choć ogólna potrzeba wzmocnienia ERCC została przyjęta raczej pozytywnie.

• Europejski Mechanizm Obrony Cywilnej (European Civil Defence Mechanism – ECDM)

Termin ten został użyty przez Ursulę von der Leyen w jej wytycznych politycznych na lata 2024-2029 i powtarzany był później w kilku dokumentach, jednak bez zarysowania jego podstawowej koncepcji. Podczas dyskusji państwa członkowskie zwracały uwagę, że bez zaproponowania przez KE określonych ram dalsze dyskusje nie są możliwe i nie mogą stwierdzić, czy są za powstaniem takiego mechanizmu. Podkreślana była konieczność dogłębnej analizy tematu, by nie duplikować prac.

• Wspieranie gotowości ludności

Wśród wymienionych w Strategii działań ukierunkowanych na wspieranie gotowości ludności państwa podkreśliły znaczenie dalszego doskonalenia systemów wczesnego ostrzegania, zwiększania świadomości społeczeństwa na temat ryzyk i katastrof, promowania 72  godz. samowystarczalności domostw w razie wystąpienia kryzysu, a także znalezienia rozwiązań dopasowanych do poszczególnych grup wrażliwych. Podkreślono również, że Komisja Europejska powinna w tym zakresie respektować nadrzędną odpowiedzialność państwa członkowskiego.

54. Posiedzenie Dyrektorów Generalnych ds. Ochrony Ludności Państw Uczestniczących w Unijnym Mechanizmie Ochrony Ludności, 21-23 maja, Sopot/Gdańsk

Było to jedno z flagowych wydarzeń polskiej prezydencji w Radzie UE, organizowane przez KG PSP oraz DG ECHO. Zgromadziło ono blisko 120 uczestników z 35 krajów UCPM oraz instytucji UE, którzy omawiali kluczowe priorytety strategiczne w obszarze ochrony ludności i gotowości na katastrofy.

Dyskusje koncentrowały się na wdrażaniu i przyszłym kierunku strategii ds. gotowości UE, w tym współpracy cywilno-wojskowej oraz możliwości opracowania unijnej strategii magazynowania rezerw. Podczas sesji plenarnych oraz spotkań mniejszych grup roboczych delegaci wymieniali również poglądy na temat nadchodzącej rewizji decyzji PE i Rady 1313/2013 w sprawie unijnego mechanizmu ochrony ludności.

W programie znalazły się sesje dotyczące budowania potencjału i komunikacji w ochronie ludności oraz doświadczeń z ostatnich operacji ochrony ludności podczas przerw w dostawie prądu w Portugalii, Hiszpanii, a także podczas pogrzebu papieża Franciszka we Włoszech.

Spotkanie zakończyły prezentacje dotyczące priorytetów prezydencji duńskiej, inwestycji w ochronę ludności w ramach Paktu na rzecz wzrostu i stabilności oraz prognozy na sezon pożarów w 2025 r. Poza oficjalnymi sesjami uczestnicy mieli okazję do nawiązywania kontaktów podczas spotkań networkingowych.

Wydarzenie spotkało się z pozytywnym odbiorem – goście gratulowali polskiej stronie doskonałej organizacji i profesjonalnego podejścia.

Pozostałe wydarzenia polskiej prezydencji  w Radzie UE organizowane przez PSP

Spotkanie Grupy Eksperckiej ds. Seveso, 18-20 lutego, Warszawa

Państwowa Straż Pożarna oraz Główny Inspektorat Ochrony Środowiska wspólnie zorganizowały spotkanie Grupy Ekspertów Seveso (SEG), kluczowego forum na poziomie UE wspierającego wdrażanie dyrektywy 2012/18/UE, dotyczącej kontroli ryzyka poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi (Seveso III).

Wydarzenie obejmowało m.in. seminarium tematyczne (18 lutego) poświęcone planowaniu przestrzennemu i wdrażaniu Seveso, z prezentacjami podejść krajowych oraz dobrych praktyk, w tym wystąpieniem PSP.

19 lutego podczas formalnego posiedzenia SEG omówiono następujące główne tematy:

• postępy we wdrażaniu dyrektywy oraz wsparcie ze strony Komisji i instytucji naukowych,
• ryzyka wynikające z transformacji energetycznej, w tym użytkowania paliw wodorowych i instalacji z bateriami litowo-jonowymi,
• kwestie interpretacyjne dotyczące zakresu dyrektywy (np. podziemne magazynowanie substancji niebezpiecznych),
• niedawne poważne awarie w Europie (np. pożar zakładu galwanicznego w Niemczech oraz pożar zakładu materiałów wybuchowych w Polsce),
• aktualizacje dotyczące klasyfikacji odpadów i biogazu w kontekście Seveso III.

20 lutego odbyła się wizyta studyjna w Soudal Manufacturing w Pionkach – zakładzie o najwyższym poziomie ryzyka według skali Seveso III. Wizycie towarzyszyło spotkanie informacyjne w Ośrodku Szkolenia PSP w Pionkach, obejmujące omówienie specyficznych środków bezpieczeństwa na terenie zakładu.

Warsztaty prezydencji i Komisji Europejskiej: warsztaty „Narzędzia budujące potencjał w ochronie ludności” oraz spotkanie w ramach Unijnej Sieci Wiedzy Ochrony Ludności, 25-26 marca, Warszawa

Warsztaty zorganizowała DG ECHO we współpracy z Akademią Pożarniczą. Udział w nich wzięło blisko 120 uczestników z całej Europy oraz licznych instytucji krajowych i międzynarodowych. Ich tematyka skupiała się na możliwościach i wyzwaniach związanych z budowaniem potencjału i komunikacji w ochronie ludności oraz finansowaniem działań ukierunkowanych na zapobieganie skutkom katastrof oraz przygotowaniem na nie.

Wydarzenie uwidoczniło potrzebę dalszej współpracy w tym zakresie, aby zwiększać świadomość instytucji na temat różnych możliwości finansowych i sposobów ich łączenia. Jednym z postulatów wysuniętych na koniec spotkania było tworzenie sieci ekspertów, co ułatwiłoby sprawniejsze dzielenie się wiedzą i dobrymi praktykami. Zauważono również konieczność dotarcia z informacjami na temat możliwości finansowania do podmiotów szczebla regionalnego.

Jeśli chodzi o zidentyfikowane priorytety finansowania działań związanych z ochroną ludności, zwrócono uwagę na doskonalenie systemów wczesnego ostrzegania, zwiększanie świadomości ludności na temat zagrożeń oraz inwestowanie w odporną na katastrofy infrastrukturę.

Forum „Bezpieczne dziedzictwo kulturowe – europejskie wyzwania w czasie wojny i kryzysu”, 3-4 kwietnia, Kraków

Było to forum na wysokim szczeblu, współorganizowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Państwową Straż Pożarną.

Zgromadziło ponad 100 uczestników – ekspertów i praktyków z państw członkowskich UE oraz organizacji międzynarodowych specjalizujących się ochronie dóbr kultury w kontekście ochrony ludności. Jego celem było zwiększenie świadomości na temat zagrożeń dla dziedzictwa kulturowego spowodowanych konfliktami zbrojnymi, katastrofami naturalnymi i innymi kryzysami oraz podzielenie się wiedzą z zakresu sposobów, procedur i możliwości ich ochrony.

Kluczowe tematy to:

• ramy prawne ochrony dziedzictwa w konfliktach zbrojnych,
• ocena ryzyka i gotowość na katastrofy w miejscach kulturowych,
• współpraca między służbami ratunkowymi i specjalistami ds. dziedzictwa kulturowego,
• innowacje w ochronie dóbr kultury.

Uczestnicy dzielili się doświadczeniami z ostatnich konfliktów, m.in. wojny w Ukrainie, podkreślając znaczenie integracji ochrony dziedzictwa z ogólną polityką ochrony ludności i powiązanych planów. Forum wskazało na potrzebę realizacji szkoleń w tym zakresie dla ekspertów.

Kluczowym elementem wydarzenia była wizyta na Zamku Królewskim na Wawelu, gdzie eksperci, także z PSP, prezentowali sposoby i procedury ewakuacji dóbr kultury.

Podsumowanie

Jak widać, Państwowa Straż Pożarna była bardzo aktywną formacją podczas polskiej prezydencji, nie tylko pod kątem czysto technicznym, z czym zazwyczaj jest kojarzona (zabezpieczanie spotkań), ale także merytorycznym. Organizowane przez PSP wydarzenia oraz prowadzone przez przedstawicieli KG PSP dyskusje miały istotny wpływ na kreowanie unijnej polityki ochrony ludności.

Jeśli chodzi o unijne wyzwania, przed przedstawicielami KG PSP przede wszystkim negocjacje w sprawie zapowiedzianej w „Strategii gotowości UE” nowej propozycji legislacyjnej UCPM, opublikowanej w lipcu. 

Warto także przypomnieć, że od 1 lipca Polska sprawuje kolejną prezydencję, tym razem w Radzie Państw Morza Bałtyckiego, i również będzie organizatorem lub współorganizatorem kilku wydarzeń. Wśród ich znajdzie się posiedzenie dyrektorów generalnych ochrony ludności państw RPMB – doskonałe forum do omówienia przez partnerów regionalnych kwestii, które później wspólnie można przełożyć na działania i dyskusje na forach unijnych.

bryg. Tomasz Czyż jest dyrektorem Biura Współpracy Międzynarodowej Komendy Głównej PSP,
a Aleksandra Skonieczna pracownikiem BWM KG PSP

Przypisy
[1] W ramach Mechanizmu pomocy udziela 37 państw europejskich (27 państw UE, Islandia, Norwegia, Czarnogóra, Macedonia Północna, Serbia, Turcja, Albania, Bośnia i Hercegowina, Ukraina, Mołdawia). O pomoc wnioskować mogą państwa UCPM, pozostałe kraje świata oraz uprawnione organizacje międzynarodowe. Pomoc, która udzielana jest przez państwa Mechanizmu, zasadniczo na zasadzie dobrowolności, może przyjąć formę m.in. zadysponowania grup ratowniczych czy wysłania pomocy rzeczowej.