Środki z ubezpieczeń

Ochotnicze straże pożarne na co dzień borykają się z wieloma problemami. Wśród nich najistotniejsze jest utrzymanie odpowiedniego poziomu gotowości bojowej oraz podnoszenie jakości niesionej pomocy. Większość jednostek nieustannie podejmuje starania o pozyskanie środków na potrzeby związane z ich funkcjonowaniem. Nowe możliwości otwierają zmiany w sposobie przyznawania środków z ubezpieczeń od ognia.

Główny ciężar finansowy utrzymania OSP spoczywa na gminie, co zostało określone w obwiązujących przepisach: „Koszty wyposażenia, utrzymania, wyszkolenia i zapewnienia gotowości bojowej ochotniczej straży pożarnej ponosi gmina (…). Gmina ma również obowiązek: 1) bezpłatnego umundurowania członków ochotniczej straży pożarnej; 2) ubezpieczenia w instytucji ubezpieczeniowej członków ochotniczej straży pożarnej i młodzieżowej drużyny pożarniczej; ubezpieczenie może być imienne lub zbiorowe nieimienne; (…)” - art. 32 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2017 r. poz. 736 i 1169). Wiele gmin nie jest w stanie sfinansować samodzielnie wszystkich potrzeb jednostek OSP. Dlatego bardzo często jednostki muszą korzystać z dodatkowych źródeł finansowania, do których należą przede wszystkim:

1. środki finansowe pochodzące z budżetu państwa, zwane potocznie „dotacjami KSRG” lub „dotacjami MSWiA”,
2. środki wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej,
3. dotacje z Unii Europejskiej, najczęściej w ramach regionalnych programów operacyjnych,
4. środki finansowe przeznaczone wyłącznie na cele ochrony przeciwpożarowej przekazywane przez zakłady ubezpieczeń, potocznie zwane „środkami ubezpieczeniowymi”.

W artykule skupimy się na tym ostatnim rodzaju środków.

Podstawy prawne

Dofinansowanie ze środków przeznaczonych wyłącznie na cele ochrony przeciwpożarowej, przekazywanych przez zakłady ubezpieczeń, uzyskanych z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia od ognia, regulują dwa akty prawne, które w obecnym brzmieniu obowiązują od początku lipca 2017 r.:

• ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2017 r. poz. 736 i 1169),
• rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 30 czerwca 2017 r. w sprawie rozdziału środków finansowych przeznaczonych wyłącznie na cele ochrony przeciwpożarowej (DzU z 2017 r. poz. 1317).

Kto może uzyskać dofinansowanie?

Na podstawie ustawy zakłady ubezpieczeń przekazują komendantowi głównemu Państwowej Straży Pożarnej 10% sumy wpływów uzyskanych z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia od ognia. Połowę z otrzymanych środków finansowych komendant główny PSP przeznacza dla jednostek OSP, drugą połowę dla: jednostek organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej, jednostek organizacyjnych Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej, zakładowych straży pożarnych, zakładowych służb ratowniczych, gminnych, powiatowych i miejskich zawodowych straży pożarnych, terenowych służb ratowniczych i innych jednostek ratowniczych.

Często gmina stara się pozyskać dofinansowane na cele związane z funkcjonowaniem jednostki OSP - np. na zakup pojazdu. Gmina nie może być jednak beneficjentem dofinansowań ze „środków ubezpieczeniowych”. Nie oznacza to jednak, że w sytuacji, gdy to właśnie ona jest podmiotem wiodącym w realizacji przedsięwzięcia, dofinansowania ze „środków ubezpieczeniowych” nie będą mogły zostać wykorzystane. W tym przypadku najczęściej praktykowane są dwa rozwiązania - porozumienie zawierane między gminą a  OSP lub opłacanie faktury za realizację przedsięwzięcia przez dwóch płatników - OSP i gminę.

Porozumienie może zostać zawarte także między samymi jednostkami OSP. Przykładem wykorzystania tego rozwiązania może być np. egzamin z kwalifikowanej pierwszej pomocy.

Na co mogą zostać przyznane dofinansowania?

Dofinansowania przyznawane są na uzasadnione potrzeby jednostek ochrony przeciwpożarowej, w szczególności na zapewnienie gotowości bojowej tych jednostek, budowę i modernizację obiektów strażnic, badania naukowe i działalność racjonalizatorską w zakresie bezpieczeństwa pożarowego i przeciwdziałania innym zagrożeniom, a także propagowanie bezpieczeństwa pożarowego.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na cele dofinansowań, które mogą budzić pewne wątpliwości.

Każda z jednostek ma wiele potrzeb, często dla niej niezbędnych i znajdujących rzeczywiste uzasadnienie, które nie mogą zostać potraktowane jako cele ochrony przeciwpożarowej. Aby najłatwiej samemu ocenić, czy dany cel, na który planujemy uzyskać dofinansowanie, zalicza się do celów ochrony przeciwpożarowej, wystarczy przeczytać pierwszy artykuł ustawy o ochronie przeciwpożarowej, w brzmieniu: „Ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem poprzez:

Cel, który wykracza poza ten zakres, nie znajduje uzasadnienia otrzymania dofinansowania. Jednostki OSP często pytają, czy  istnieje możliwość dofinansowania umundurowania wyjściowego bądź elementów tego umundurowania. Analizując powyższy zapis, niestety nie znajdujemy uzasadnienia dla tego typu celu.

Zapis ustawy o ochronie przeciwpożarowej, który uszczegóławia przeznaczenie dofinansowań: „(…) a także propagowanie bezpieczeństwa pożarowego”, również budzi wiele wątpliwości. Problem polega zwykle na właściwym zrozumieniu pojęcia samego „bezpieczeństwa pożarowego”, które najczęściej jest wyjaśniane jako czynności bądź stan eliminujący zagrożenie dla życia albo zdrowia ludzi, uzyskiwany poprzez funkcjonowanie mechanizmu norm prawnych i technicznych środków zabezpieczenia przeciwpożarowego i prowadzonych działań zapobiegawczych przed pożarem. Dla przykładu - organizacja uroczystości związana z jubileuszem jednostki, mimo dotarcia do szerokiego grona osób, nie może zostać uznana za propagowanie bezpieczeństwa pożarowego. Przykładem przedsięwzięcia związanego z propagowaniem bezpieczeństwa pożarowego może być natomiast akcja edukacyjna obejmująca analizę przyczyn powstawania pożarów.

Dość  kontrowersyjne są również kwestie dotyczące dofinansowań używanych pojazdów. W teorii uzyskanie dofinansowania na ten cel nie jest wykluczone, natomiast w praktyce generalnie nie występuje. Dofinansowanie przyznawane jest na pojazdy, które gwarantują możliwość odpowiedniego wykorzystania ich w działaniach ratowniczo-gaśniczych. Aby pojazd mógł bezpiecznie służyć ratownikom, musi spełnić szereg wymagań formalnych. Jednym z podstawowych są normy dla poszczególnych klas pojazdów. Poza tym każdy pojazd musi mieć świadectwo dopuszczenia, co zostało określone w ustawie o ochronie przeciwpożarowej. Wydanie takiego świadectwa dla pojazdu poprzedzone jest serią specjalistycznych badań. Spełnienie obowiązujących wymagań dla używanego pojazdu nie jest łatwe i może wymagać znacznych nakładów na jego dostosowanie, co w kalkulacji finansowej zakupu często nie zostaje uwzględnione. Stąd też celowość dofinansowywania zakupu pojazdów używanych jest wątpliwa a uzyskanie dofinansowania mało prawdopodobne.

Jak wyglądają starania o dofinansowanie?

Aby uzyskać dofinansowanie ze „środków ubezpieczeniowych”, należy złożyć wniosek do komendanta głównego Państwowej Straży Pożarnej za pośrednictwem właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej z opinią właściwego terytorialnie komendanta powiatowego (miejskiego) PSP. Są to wymagania określone we wcześniej przytoczonych przepisach, a wnioski złożone w innym trybie nie są rozpatrywane.

Procedura ta może wydawać się bardzo sformalizowana i skomplikowana, w rzeczywistości jednak jest prosta. Na stronie internetowej KG PSP www.straz.gov.pl w zakładce Państwowa Straż Pożarna > Logistyka > Wydział Logistyki - BT-I > Wnioski o dofinansowanie jednostek ochrony przeciwpożarowej można znaleźć wzory wniosków. Jednostka, która stara się o uzyskanie dofinansowania, podaje tylko pierwsze bardzo podstawowe informacje, takie jak: nazwa planowanego przedsięwzięcia wraz z podaniem wnioskowanej kwoty, podstawowe dane jednostki, kalkulacja finansowa z planowanym terminem realizacji zadania wraz z  uzasadnieniem. Wypełniony wniosek jednostka OSP dostarcza do właściwej terytorialnie komendy powiatowej (miejskiej) PSP. Jest to zwykle koniec formalności związanych ze złożeniem wniosku dla zainteresowanej jednostki. Pozostałe dane są uzupełniane z bazy PSP i na ich podstawie komendant powiatowy PSP wydaje opinię. Następnie wniosek trafia do właściwej terytorialnie komendy wojewódzkiej PSP. Tam jest ponownie analizowany pod kątem potrzeb jednostek OSP w skali województwa. Następnie trafia do Komendy Głównej PSP.

Do najczęściej spotykanych błędów należy kierowanie wniosków bezpośrednio do komendanta głównego PSP, bez opinii właściwego miejscowo komendanta powiatowego (miejskiego) PSP, z jednoczesnym pominięciem komendanta wojewódzkiego PSP. Zdarzają się również wnioski kierowane do innych organów administracji publicznej, niewłaściwych w kwestii przyznawania dofinansowań jednostkom OSP. Dofinansowanie ze „środków ubezpieczeniowych” nie może zostać przyznane, jeżeli nie zostaną spełnione wszystkie wyżej wymienione wymagania.

Co po przyznaniu dofinansowania?

Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku przez komendanta głównego PSP jednostka otrzymuje informację o zabezpieczeniu środków finansowych na zadanie ze wskazanym terminem obowiązywania zabezpieczenia oraz sposobem ich uruchomienia. Przyznane dofinansowania uruchamiane są na podstawie faktur za realizację przedsięwzięcia. Wszystkie najważniejsze informacje dotyczące postępowania po przyznaniu dofinansowania zawsze będą zawarte w piśmie informującym o pozytywnym rozpatrzeniu wniosku.

Obecnie ostatnim etapem związanym z przyznanym dofinansowaniem jest uruchomienie środków finansowych (przelanie ich na konto bankowe zainteresowanej OSP). Zanim przelew bankowy zostanie wykonany, w Komendzie Głównej PSP następuje weryfikacja przesłanych faktur pod wieloma względami - zgodność z celem, na jaki zostało przyznane dofinansowanie, rzeczywistej wartości pozycji wyszczególnionych na fakturze itp. Na tym etapie trzeba liczyć się z sytuacją, gdy przyznane środki finansowe nie zostają uruchomione w całości lub części. Aby unikać tego typu niejasności, przede wszystkim należy zwracać uwagę, aby faktura za realizację przedsięwzięcia zgadzała się z celem wskazanym we wniosku, na podstawie którego zostało przyznane dofinansowanie. Jeżeli dofinansowanie przyznano na modernizację garażu, a na fakturze pojawia się np. zakup krzeseł, pozycja ta prawdopodobnie nie zostanie uwzględniona przy uruchomieniu środków finansowych.

Warto również pamiętać, że środki finansowe są ograniczone i nie wystarczają na dofinansowanie wszystkich wnioskowanych przedsięwzięć, w związku z czym wnioski powinny dotyczyć najistotniejszych potrzeb jednostek OSP.

Dofinansowania ze środków z ubezpieczeń od ognia w 2017 r.

W minionym roku komendant główny PSP otrzymał 374 wnioski OSP złożone zgodnie z obowiązującymi przepisami. Łączna kwota wnioskowanych dofinansowań wynosiła 30 251 827,89 zł. Środki finansowe będące w dyspozycji KG PSP pozwoliły na pozytywne rozpatrzenie 158 wniosków, na które przyznane zostały dofinansowania w łącznej kwocie 5 397 333,79 zł, z czego cztery jednostki przyznane dofinansowania będą realizować w 2018 r. na łączną kwotę 305 000 zł. Nie wszystkie przyznane dofinansowania, których termin obowiązywania mijał z końcem 2017 r. zostały wykorzystane. Zrealizowane zostały natomiast 142 dofinansowania na łączną kwotę 4 215 619,52 zł. Dlaczego? Realizacja większych przedsięwzięć, jak np. zakup samochodu wymaga od OSP łączenia kilku źródeł finansowania. Jeżeli jedno z nich nie dochodzi do skutku, może się okazać, że całe przedsięwzięcie kończy się fiaskiem. Czasem same formalności uniemożliwiają realizację zakupu, np. opóźnienia w wyłonieniu wykonawcy. Sporadycznie spotykane są również sytuacje, kiedy przyznane dofinansowanie nie zostaje wykorzystane w części bądź całości, ponieważ udało się znaleźć inne źródło finansowania. Zdarzały się również przypadki, w których ostateczny koszt planowanego przedsięwzięcia okazał się niższy niż kosztorys na dzień składania wniosku, przez co niektóre jednostki nie wykorzystywały w całości przyznanych dofinansowań. Właśnie tego typu sytuacje spowodowały, że z przyznanych w 2017 r. dofinansowań kwota ponad 876 000 zł. nie została wykorzystana przez jednostki, którym zostały przyznane dofinansowania.

Istotne ograniczenia w możliwości pozytywnego rozpatrzenia większej liczby wniosków wynikały z faktu, że w bieżącym roku przed zmianą przepisów znaczna większość środków finansowych z tytułu ubezpieczenia od ognia, przeznaczonych dla jednostek OSP , została przekazana Zarządowi Głównemu Związku OSP RP.

Największa kwota została przeznaczona na zakupy nowych pojazdów. Na ten cel przyznane zostały 44 dofinansowania na łączną kwotę 4 137 000 zł. 37 jednostek już zrealizowało zakupy, wykorzystując dofinansowania w wysokości 3 005 000 zł, dwie kolejne uczynią to w pierwszej połowie 2018 r. (kwota 265 000 zł).

Na cele związane z modernizacją, budową i rozbudową obiektów strażnic jednostek OSP w 2017 r. zostało przyznanych łącznie 11 dofinansowań o wartości 385 650 zł.

OSP otrzymały również 20 dofinansowań w sumarycznej wysokości 152 520 zł z przeznaczeniem na zakup sprzętu techniki specjalnej, z czego wykorzystano 19 na kwotę 137 520 zł.

19 dofinansowań na kwotę 116 038,79 zostało przyznanych na środki ochrony indywidualnej, z czego zrealizowano 14 na sumę 108 535,79 zł.

W związku z nieprzewidzianymi długotrwałymi działaniami ratowniczo-gaśniczymi komendant główny PSP przyznał 55 dofinansowań w łącznej wysokości 550 000 zł na odtworzenie gotowości bojowej OSP.

Inne dofinansowania zostały przeznaczone na naprawę samochodów, opłacenie egzaminów kursu kwalifikowanej pierwszej pomocy, doposażenie w sprzęt ratownictwa medycznego (torby PSP R1, szyny Kramera itp.).

4 lipca weszły w życie zmiany przepisów dotyczące „środków ubezpieczeniowych”. Obecnie rozdzielane są wyłącznie przez komendanta głównego PSP. Od dnia zmian przepisów do końca 2017 r. zakłady ubezpieczeń przekazały tylko 2 889 525,08 zł, które zostały przeznaczone dla jednostek OSP. Znaczna większość środków finansowych, które powinny zostać wykorzystane w 2017 r. na dofinansowania jednostek OSP, czyli aż 17 686 915,42 zł, zostało do 4 lipca 2017 r. przekazane przez zakłady ubezpieczeń Zarządowi Głównemu ZOSP RP. Aby możliwie efektywnie wykorzystać posiadane środki finansowe, komendant główny PSP w 2017 r. wystąpił kilkukrotnie do prezesa ZG ZOSP RP Waldemara Pawlaka o przekazanie informacji za lata 2016 i 2017, dotyczącej kwot dofinansowań ze środków ubezpieczeniowych przyznanych poszczególnym jednostkom OSP z wyszczególnieniem celów dofinansowań. Do chwili obecnej nie otrzymano właściwej informacji na ten temat. 

st. kpt Paweł Pora pełni służbę w Biurze Logistyki KG PSP

fot. Filip Wasiński (2) , Stanisław Kamiński

styczeń 2018